ปลาไบเคอร์

ปลาไบเคอร์ ช่วงเวลาที่มีชีวิตอยู่: ครีเตเชียส-ปัจจุบัน
ปลาวีคส์ไบเคอร์ (Polypterus weeksii)
ปลารีดฟิช (Erpetoichthys calabaricus) ซึ่งเป็นเพียงชนิดเดียวเท่านั้นที่อยู่ในสกุล Erpetoichthys และมีลำตัวที่เรียวยาวที่สุด
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Animalia
ไฟลัม:	Chordata
ชั้น:	Actinopterygii
ชั้นย่อย:	Chondrostei
อันดับ:	Polypteriformes
วงศ์:	Polypteridae
สปีชีส์:	ดูในเนื้อหา
สกุล
Erpetoichthys Polypterus

ปลาไบเคอร์ หรือ ปลาบิเชียร์ (อังกฤษ: Bichir) ซึ่งเป็นชื่อที่นิยมเรียกกันในประเทศไทย เป็นปลากระดูกแข็งในอันดับ Polypteriformes

จัดเป็นปลาน้ำจืดที่มีโครงร่างแตกต่างไปจากปลากระดูกแข็งและปลากระดูกอ่อนทั่วไป โดยเป็นปลาที่มีพัฒนาการมาจากยุคก่อนประวัติศาสตร์ คือ ในส่วนของกระดูกแข็งนั้นพบว่ามีกระดูกอ่อนเป็นจำนวนมาก มีช่องน้ำออก 1 คู่ และภายในลำไส้มีลักษณะขดเป็นเกลียว ซึ่งจะเป็นลักษณะเฉพาะของปลาในกลุ่มฉลามและกระเบน ทั้งยังมีเหงือกแบบพิเศษอยู่หลังตาแต่ละข้าง เกล็ดเป็นแบบกานอยด์ ซึ่งเป็นเกล็ดที่พบในปลามีกระดูกสันหลังในยุคแรก มีรูปทรงเป็นสี่เหลี่ยมรูปว่าวและมีส่วนยื่นรับกับข้อต่อ ระหว่างเกล็ดแต่ละชิ้น ซึ่งปัจจุบันจะพบปลาที่มีลักษณะเช่นนี้ ได้แก่ ปลาในอันดับปลาเข็ม, ปลาฉลามปากเป็ดและปลาสเตอร์เจียน เป็นต้น หัวมีขนาดเล็กแต่กว้าง ช่วงลำตัวรวมกับส่วนอก ลำตัวมีลักษณะเรียวยาวคล้ายกับงูมากกว่าจะเหมือนปลาทั่วไป ส่วนอกนั้น มีครีบที่ค่อนข้างแข็งแรง มีลักษณะเป็นฐานพูเนื้อคลุมด้วยเกล็ด คอยช่วยยึดเส้นครีบทั้งหลายที่แผ่ออกมาเป็นแฉก ๆ เหมือนจานพังผืด ซึ่งช่วยในการเคลื่อนไหวในพื้นน้ำเหมือนกับการเดินคล้ายกับปลาซีลาแคนท์ ในส่วนท้องจะมีถุงลม 2 ถุง ช่วยในการหายใจทำหน้าที่คล้ายกับปอด ถุงลมด้านซ้ายมีการพัฒนาน้อยกว่าด้านขวา เช่นเดียวกับปลาปอด ตั้งอยู่บริเวณช่องท้องโดยยึดติดกับหลอดอาหาร โดยที่ทำงานร่วมกับเหงือก ทำให้สามารถอยู่โดยปราศจากน้ำได้เป็นเวลาหลายชั่วโมงมีท่อจมูก สำหรับดมกลิ่น 2 ท่อ เนื่องจากเป็นปลาที่สายตาไม่ดี ต้องใช้การดมกลิ่นในการหาอาหาร ส่วนหลังจะมีชุดครีบ ประกอบไปด้วย 5-18 ครีบ ซึ่งรวมกันเป็นครีบหลัง แต่ละครีบนั้นจะมีแกนครีบเดี่ยว 1 แกน รองรับด้วยพังผืดเล็ก ๆ ในแต่ละครีบ ครีบหางมีลักษณะกลมใหญ่ปลายแหลม

นับได้ว่าปลาไบเคอร์เป็นรอยต่อที่สำคัญที่แสดงให้เห็นถึงวิวัฒนาการจากปลาขึ้นมาจากน้ำมาใช้ชีวิตอยู่บกอีกจำพวกหนึ่ง ซึ่งในช่วงฤดูแล้งหรือฤดูร้อน ที่แหล่งน้ำที่อยู่อาศัยเหือดแห้ง ปลาไบเคอร์สามารถที่จะขุดรูเข้าไปจำศีลในใต้พื้นดินเพื่อรอให้ถึงฤดูฝน เช่นเดียวกับปลาปอด

การจำแนก

ปลาไบเคอร์เป็นปลาน้ำจืด พบกระจายพันธุ์อยู่ในแหล่งน้ำจืดของทวีปแอฟริกา พบทั้งหมด 1 วงศ์ คือ Polypteridae แบ่งออกได้เป็น 2 สกุล ได้แก่

สกุล Erpetoichthys Smith, 1865

• Erpetoichthys calabaricus Smith, 1865

สกุล Polypterus Lacepède, 1803

• Polypterus ansorgii Boulenger, 1910
• Polypterus bichir (แบ่งออกได้เป็น 2 ชนิดย่อย)
  • Polypterus bichir bichir Lacépède, 1803
  • Polypterus bichir lapradei Steindachner, 1869
• Polypterus delhezi Boulenger, 1899
• Polypterus enlicheri (แบ่งออกได้เป็น 2 ชนิดย่อย)
  • Polypterus endlicheri congicus Boulenger, 1898
  • Polypterus endlicheri endlicheri Heckel, 1847
• † Polypterus faraou Otero et al., 2006 (สูญพันธุ์ไปตั้งแต่ยุคไมโอซีน)
• Polypterus mokelembembe Schliewen & Schafer, 2006.
• Polypterus ornatipinnis Boulenger, 1902
• Polypterus palmas (แบ่งออกได้เป็น 3 ชนิดย่อย)
  • Polypterus palmas buettikoferi Steindachner, 1891
  • Polypterus palmas palmas Ayres, 1850
  • Polypterus palmas polli Gosse, 1988
• Polypterus retropinnis Vaillant, 1899
• Polypterus senegalus (แบ่งออกได้เป็น 2 ชนิดย่อย)
  • Polypterus senegalus meridionalis Poll, 1941
  • Polypterus senegalus senegalus Cuvier, 1829
• Polypterus teugelsi Britz, 2004
• Polypterus weeksii Boulenger, 1898

นิเวศวิทยาและความสัมพันธ์กับมนุษย์

ปลาไบเคอร์ทุกชนิด มีความยาวโดยเฉลี่ยประมาณ 1-2 ฟุต ที่มีขนาดยาวที่สุด คือ Erpetoichthys calabaricus ที่มีความยาวได้ถึง 90 เซนติเมตร แต่ก็เป็นชนิดที่มีลำตัวเรียวผอมมากที่สุดด้วย อีกทั้งยังไม่มีครีบท้อง

จัดเป็นปลาที่มีนิสัยไม่ก้าวร้าว ชอบอยู่นิ่ง ๆ หลบซ่อนตัวตามโขดหินใต้น้ำเพื่อหาอาหารใต้น้ำกิน ซึ่งสามารถกินได้หลากหลาย ในช่วงที่ยังเป็นวัยอ่อน เหงือกจะโผล่ออกมาเป็นกิ่งก้านสาขาคล้ายต้นไม้ให้เห็นออกมาภายนอกบริเวณแผ่นปิดเหงือกด้านข้างลำตัว และจะค่อย ๆ หายไปเมื่อโตเต็มที่

การแยกเพศสามารถแยกได้โดยดูลักษณะครีบก้น โดยตัวผู้จะมีขนาดใหญ่กว่าตัวเมีย ตัวเมียจะออกไข่ครั้งละ 300 ฟอง และตัวอ่อนจะออกจากไข่ภายในระยะเวลา 4 วัน นับจากแม่ปลาวางไข่

ปลาไบเคอร์ทุกชนิด เป็นปลาที่นิยมเลี้ยงกันเป็นปลาสวยงาม ด้วยอุปนิสัยที่ไม่ดุร้ายก้าวร้าว ซ้ำยังมักจะหากินบริเวณใต้น้ำ จึงทำให้นิยมเลี้ยงเป็นปลาร่วมตู้กับจำพวกอื่น ซึ่งจะกินอาหารจำพวก เศษอาหารที่ตกค้างจากการกินเหลือของปลาอื่น หรือแม้แต่อาหารเม็ดก็สามารถกินได้เช่นกัน

รายการอ้างอิง

1. Ropefish and Bichirs, Family Polypteridae
2. Home > ฐานข้อมูล > Polypteriformes > Polypteridae > (ไทย)
3. ITIS
4. Otero, Likius, Vignaud & Brunet (2006). "A new polypterid fish: Polypterus faraou sp. nov. (Cladistia, Polypteridae) from the Late Miocene, Toros-Menalla, Chad". Zoological Journal of the Linnean Society. 146 (2): 227. doi:10.1111/j.1096-3642.2006.00201.x.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
5. Schliewen & Schafer (2006). "Polypterus mokelembembe, a new species of bichir from the central Congo River basin (Actinopterygii: Cladistia: Polypteridae)" (PDF). Zootaxa. 1129: 23.