พระยาราชาเศรษฐี นามว่า ตั้ง เลี้ยง (陳聯 แต้จิ๋ว : ting5 liêng5 ) หรือ เฉิน เหลียน (พินอิน : Chén Lián) หรือ เจิ่น เลียน (เวียดนาม : Trần Liên ตามเอกสารเวียดนาม) หรือเจ้าขรัวเหลียน (昭科聯) หรือพระยาราชาเศรษฐีจีน เป็นเจ้าเมืองบันทายมาศห่าเตียน ซึ่งได้รับการแต่งตั้งจากสมเด็จพระเจ้าตากสิน เมื่อปีพ.ศ. 2314 ในสงครามสยาม-เวียดนาม พ.ศ. 2314 เดิมดำรงตำแหน่งเป็นพระยาพิพิธผู้ว่าราชการที่โกษา
นิธิ เอียวศรีวงศ์ เสนอว่าพระยาพิพิธคือ"ขุนพิพิธวาที" ซึ่งเข้าร่วมกับกองกำลังของพระยาตากเมื่อตีฝ่าวงล้อมทัพพม่าออกจากกรุงศรีอยุธยา เมื่อขุนรามหมื่นซ่องยกกำลังเข้าโจมตีพระยาตากที่เมืองระยอง ปรากฏ"หลวงพิพิธ"เป็นหนึ่งในผู้บัญชาการทหารจีน "แลทหารจีนนั้นคือหลวงพิพิธ หลวงพิชัย ขุนจ่าเมือง เสือร้าย หมื่นท่อง หลวงพรหม... "
ยูมิโอะ ซากูราอิ (Yumio Sakurai) เสนอว่า พระยาพิพิธนั้น เดิมเป็นพ่อค้าชาวจีนแต้จิ๋ว ชื่อว่าเฉิน ไท่ (陳太 พินอิน : Chén Tài) หรือเจิ่น ท้าย (Trần Thái) ตามเอกสารเวียดนามที่ระบุว่า เฉินไท่เป็นพ่อค้าชาวจีนแต้จิ๋ว รวบรวมกำลังพลที่เขาบัคมาเพื่อเข้าโจมตีเมืองห่าเตียน หมัก เทียน ติ๊อ (Mạc Thiên Tứ) เจ้าเมืองบันทายมาศห่าเตียนสามารถส่งทัพออกไปปราบเฉินไท่ได้สำเร็จ เป็นเหตุให้เฉินไท่หลบหนีไปยังเมืองจันทบุรี และไปสยามในที่สุด เดอเฟลส์ (de Fels) สันนิษฐานว่า เฉิ่นไท่ได้เข้าสวามิภักดิ์ต่อพระยาตากที่เมืองตราด ในนามว่า"จีนเจียม"
ในเดือนตุลาคมพ.ศ. 2310 พระยาตากยกทัพเรือจากเมืองจันทบุรีเข้ามาที่ปากแม่น้ำเจ้าพระยา เพื่อเข้าโจมตีเมืองธนบุรีและต่อไปโจมตีค่ายโพธิ์สามต้นของพม่า โดยมีพระยาพิพิธ (ตั้ง เลี้ยง) และพระยาพิชัย (พระยาพิชัยราชา ) เป็นทัพหน้า สามารถเอาชนะสุกี้พระนายกอง ยึดค่ายโพธิ์สามต้นได้สำเร็จ ต่อมาเมื่อพระยาตากขึ้นครองราชสมบัติเป็นสมเด็จพระเจ้าตากสิน ฯ ผู้ดำรงตำแหน่งว่าที่พระคลังในช่วงปีแรกของรัชกาลคือพระยาพิพัฒโกษา หรือ พระยาพิพิธโกษา (Pia Pipit Kosa ดังปรากฏในจดหมายที่ส่งไปยังทางการฮอลันดาที่เมืองบัตตาเวีย ในเดือนมกราคมพ.ศ. 2312) สมเด็จพระเจ้าตากสินทรงแต่งตั้งให้พระยาพิพิธ (ตั้ง เลี้ยง) ให้ได้ว่าที่โกษาธิบดี เดอเฟลส์สันนิษฐานว่า พระยาพิพิธนั้นคำรงตำแหน่งเป็น"พระยาพิพิธโภคากร" เจ้าเมืองตราด เมื่อทางการจีนเมืองกวางตุ้งส่งขุนนางลงมาสืบเหตุการณ์ที่เมืองบันทายมาศในพ.ศ. 2311 ปรากฏชื่อ"เฉินเหลียน"เป็นหนึ่งในคณะผู้ติดตามของพระยาตาก
ในพ.ศ. 2312 สมเด็จพระเจ้าตากสินมีพระราชโองการให้พระยาโกษาธิบดี (ตั้ง เลี้ยง) ยกทัพเข้าตีเมืองกัมพูชาทางปราจีนบุรี พระยาโกษาสามารถเข้ายึดเมืองพระตะบอง ได้แต่มีเหตุให้ต้องถอยและเลิกทัพไปในที่สุด เอกสารเวียดนามระบุว่า ในพ.ศ. 2312 หมักเทียนตื๊อเจ้าเมืองห่าเตียนส่งทัพเข้ามาโจมตีเมืองจันทบุรี แม่ทัพฝ่ายสยามที่ป้องกันเมืองจันทบุรีในเวลานั้นชื่อว่าเจิ่นไล (Trần Lai) ซึ่งยูมิโอะ ซากูราอิ สันนิษฐานว่าเจิ่นไลนี้คือคนคนเดียวกับเฉินเหลียนและเฉินไท่
ในพ.ศ. 2314 สมเด็จพระเจ้าตากสินมีพระราชโองการให้แต่งทัพเรือเข้าโจมตีเมืองบันทายมาศห่าเตียน สมเด็จพระเจ้าตากสินเสด็จนำทัพเรือด้วยพระองค์เองโดยมีพระยาพิพิธหรือพระยาโกษาธิบดีเป็นแม่ทัพเรือ และพระยาพิชัยไอศวรรย์ (หยาง จิ้นจง) 楊進宗 Yáng Jìnzōng) เป็นทัพหน้า เมื่อทัพเรือหลวงเสด็จถึงจันทบุรี มีพระราชโองการให้พระยาพิพิธ (ตั้ง เลี้ยง) ยกทัพล่วงหน้าไปโจมตีเมืองกำปงโสม จนสำเร็จเสียก่อน จากนั้นจึงยกทัพเข้าโจมตีเมืองบันทายมาศ ฝ่ายสยามเข้ายึดเมืองบันทายมาศได้สำเร็จในเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2314 หมักเทียนตื๊อเจ้าเมืองห่าเตียนหลบหนีไป สมเด็จพระเจ้าตากสินทรงแต่งตั้งให้พระยาพิพิธ (ตั้ง เลี้ยง) ผู้ว่าราชการที่โกษาธิบดี ขึ้นเป็นพระยาราชาเศรษฐีเจ้าเมืองบันทายมาศคนใหม่ แล้วให้พระยาพิชัยไอศวรรย์ (หยาง จิ้นจง) มาว่าราชการที่โกษาธิบดีแทนที่ นับจากนั้นมา พระยาราชาเศรษฐี (ตั้ง เลี้ยง) จึงได้รับสมยาว่า "พระยาราชาเศรษฐีจีน" ในขณะที่หมัก เทียน ตื๊อ อดีตเจ้าเมืองบันทายมาศ ได้รับสมญาว่า "พระยาราชาเศรษฐีญวน"
ในปีต่อมาพ.ศ. 2315 หมัก เทียน ตื๊อ อดีตเจ้าเมืองบันทายมาศ ได้ส่งหนังสือไปแจ้งราชสำนักจีนใจความว่า "ปีที่แล้วเจิ้งสิ้นยกทัพเรือมาเป็นจำนวนประมาณหมื่นคน มีเฉิน เหลียน เป็นแม่ทัพเรือ และผู้คุมเครื่องบรรณาการหยางจิ้นจงเป็นแม่ทัพหน้า" เอกสารเวียดนามระบุว่า "หลังจากปราบเมืองนคร ได้สำเร็จแล้ว ฟี้ยาตันนำกำลังทหารจำนวนสองพันคนมารุกรานห่าเตียน โดยมีเจิ่นท้ายแห่งเขาบัคมาเป็นผู้นำทาง"
หลังจากที่พระยาราชาเศรษฐีจีนครองเมืองบันทายมาศได้ประมาณแปดเดีอน ฝ่ายเวียดนามเจ้าญวนใต้เหงียน ฟุก ถ่วน (Nguyễn Phúc Thuần) ส่งทัพญวนเข้ามาโจมตีเพื่อยึดเมืองบันทายมาศคืนในเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2315 ฝ่ายพระยาราชาเศรษฐีจีนไม่ทันตั้งตัวจึงเสียเมืองบันทายมาศให้แก่ญวน พระยาราชาเศรษฐี (ตั้ง เลี้ยง) ไปตั้งหลักที่เมืองกำปอด ได้รับความช่วยเหลือจากพระยาปังลิมาเจ้าเมืองกำปอดจึงสามารถยกทัพมาซุ่มโจมตียึดเมืองบันทายมาศคืนจากญวนได้ในสามวัน ปีต่อมาพ.ศ. 2316 สมเด็จพระเจ้าตากสินทรงตัดสินพระทัยว่า เมืองบันทายมาศนั้นรักษาไว้ได้ยาก จึงมีพระราชโองการให้พระยาราชาเศรษฐีถอยทัพออกมาจากบันทายมาศ พระยาราชาเศรษฐีจึงกวาดต้อนชาวเมืองบันทายมาศลงเรือใหญ่น้อยกลับเข้ามาที่กรุงธนบุรี
หลังจากที่ถอยทัพกลับมาจากเมืองบันทายมาศห่าเตียนแล้ว พระยาราชาเศรษฐี (ตั้ง เลี้ยง) ยังคงดำรงราชทินนามเดิมต่อไปในฐานผู้บัญชาการกองทหารจีน ในสงครามบางแก้ว พ.ศ. 2318 สมเด็จพระเจ้าตากสินมีพระราชโองการให้พระยาราชาเศรษฐีและพระเจ้าลูกเธอพระองค์เจ้าจุ้ย อยู่รักษาค่ายเมืองราชบุรี เพื่อป้องกันการรุกรานของพม่าจากเมืองทวาย ในปีเดียวกันสงครามอะแซหวุ่นกี้ สมเด็จพระเจ้าตากสินเสด็จยกทัพขึ้นไปเมืองพิษณุโลก ทรงให้พระยาราชาเศรษฐี (ตั้ง เลี้ยง) นำกองทัพจีนอยู่รักษาเส้นทางเสบียงที่เมืองนครสวรรค์ ในช่วงปลายยุคสมัยกรุงธนบุรี พระยาราชาเศรษฐีจีนมีบทบาทเป็นหัวหน้าชุมชนชาวจีนแต้จิ๋ว ซึ่งอาศัยอยู่บริเวณที่ลุ่มฝั่งตะวันออกของแม่น้ำเจ้าพระยาตรงข้ามกับกรุงธนบุรี เมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ทรงสร้างเมืองกรุงเทพพระนครเป็นราชธานีในพ.ศ. 2325 ทรงให้พระยาราชาเศรษฐี (ตั้ง เลี้ยง) นำการย้ายชาวจีนไปตั้งบ้านเรือนใหม่อยู่ที่ตั้งแต่คลองวัดสามปลื้มไปจนถึงสำเพ็ง
อ้างอิง ↑ นิธิ เอียวศรีวงศ์ (2004). การเมืองไทยสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี พ.11 . Matichon Public Company Limited. p. 248. ISBN 9789743230561 ↑ Breazeale, Kennon. From Japan to Arabia; Ayutthaya's Maritime Relations with Asia . Bangkok: the Foundation for the promotion of Social Sciences and Humanities Textbook Project, 1999. ประชุมพงศาวดารภาคที่ ๖๖: จดหมายเหตุรายวันทัพสมัยกรุงธนบุรี คราวปราบเมืองพุทไธมาศและเขมร และจุลยุทธการวงศ์ ↑ ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ ๖๕: พระราชพงศาวดารกรุงธนบุรี ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) ↑ The Diplomatic Correspondence between The Kingdom of Siam and the Castle of Batavia during the 17th and 18th centuries . Jakarta; Arsip Nasional Republik Indonesia (ANRI), October 2018.↑ Masuda Erika. The Fall of Ayutthaya and Siam's Disrupted Order of Tribute to China (1767-1782) . Taiwan Journal of Southeast Asian Studies, พ.ศ. 2550. ↑ พระราชพงษาวดารกรุงเก่า (ฉบับหมอบรัดเล). ทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา . พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑ . พิมพ์ครั้งที่ ๖.
พระยาราชาเศรษฐ, เฉ, เหล, ยน, พระยาราชาเศรษฐ, นามว, เล, ยง, 陳聯, แต, ting5, liêng5, หร, เฉ, เหล, ยน, นอ, chén, lián, หร, เจ, เล, ยน, เว, ยดนาม, trần, liên, ตามเอกสารเว, ยดนาม, หร, อเจ, าขร, วเหล, ยน, 昭科聯, หร, อพระยาราชาเศรษฐ, เป, นเจ, าเม, องบ, นทายมาศห, าเต, ยน. phrayarachaesrsthi namwa tng eliyng 陳聯 aetciw ting5 lieng5 hrux echin ehliyn 1 phinxin Chen Lian hrux ecin eliyn ewiydnam Trần Lien 2 tamexksarewiydnam hruxecakhrwehliyn 2 昭科聯 hruxphrayarachaesrsthicin epnecaemuxngbnthaymashaetiyn sungidrbkaraetngtngcaksmedcphraecataksinemuxpiph s 2314 insngkhramsyam ewiydnam ph s 2314 edimdarngtaaehnngepnphrayaphiphithphuwarachkarthioksa 3 phrayarachaesrsthi echin ehliyn ecaemuxngbnthaymashaetiyndarngtaaehnng ph s 2314 2316kxnhna hmk ethiyn tix Mạc Thien Tứ thdip hmk tux siy Mạc Tử Sinh esnabdikrmkhlngdarngtaaehnng ph s 2310 2314kstriy smedcphraecakrungthnburikxnhna ecaphrayaphrakhlngwathismuhnaykthdip phrayaphichyixswrry hyang cincng nithi exiywsriwngs esnxwaphrayaphiphithkhux khunphiphithwathi 1 sungekharwmkbkxngkalngkhxngphrayatakemuxtifawnglxmthphphmaxxkcakkrungsrixyuthya emuxkhunramhmunsxngykkalngekhaocmtiphrayatakthiemuxngrayxng prakt hlwngphiphith epnhnunginphubychakarthharcin aelthharcinnnkhuxhlwngphiphith hlwngphichy khuncaemuxng esuxray hmunthxng hlwngphrhm 4 yumioxa sakuraxi Yumio Sakurai esnxwa phrayaphiphithnn edimepnphxkhachawcinaetciwchuxwaechin ith 陳太 phinxin Chen Tai hruxecin thay Trần Thai tamexksarewiydnamthirabuwa echinithepnphxkhachawcinaetciw rwbrwmkalngphlthiekhabkhmaephuxekhaocmtiemuxnghaetiyn hmk ethiyn tix Mạc Thien Tứ ecaemuxngbnthaymashaetiynsamarthsngthphxxkipprabechinithidsaerc epnehtuihechinithhlbhniipyngemuxngcnthburiaelaipsyaminthisud 2 edxefls de Fels snnisthanwa echinithidekhaswamiphkditxphrayatakthiemuxngtradinnamwa cineciym 2 ineduxntulakhmph s 2310 phrayatakykthpheruxcakemuxngcnthburiekhamathipakaemnaecaphraya ephuxekhaocmtiemuxngthnburiaelatxipocmtikhayophthisamtnkhxngphma odymiphrayaphiphith tng eliyng aelaphrayaphichy phrayaphichyracha epnthphhna 4 samarthexachnasukiphranaykxng yudkhayophthisamtnidsaerc txmaemuxphrayatakkhunkhrxngrachsmbtiepnsmedcphraecataksin phudarngtaaehnngwathiphrakhlnginchwngpiaerkkhxngrchkalkhuxphrayaphiphthoksa hrux phrayaphiphithoksa Pia Pipit Kosa 5 dngpraktincdhmaythisngipyngthangkarhxlndathiemuxngbttaewiyineduxnmkrakhmph s 2312 5 smedcphraecataksinthrngaetngtngihphrayaphiphith tng eliyng ihidwathioksathibdi edxeflssnnisthanwa phrayaphiphithnnkharngtaaehnngepn phrayaphiphithophkhakr ecaemuxngtrad emuxthangkarcinemuxngkwangtungsngkhunnanglngmasubehtukarnthiemuxngbnthaymasinph s 2311 praktchux echinehliyn epnhnunginkhnaphutidtamkhxngphrayatak 6 inph s 2312 smedcphraecataksinmiphrarachoxngkarihphrayaoksathibdi tng eliyng ykthphekhatiemuxngkmphuchathangpracinburi phrayaoksasamarthekhayudemuxngphratabxngid 7 aetmiehtuihtxngthxyaelaelikthphipinthisud exksarewiydnamrabuwa inph s 2312 hmkethiyntuxecaemuxnghaetiynsngthphekhamaocmtiemuxngcnthburi aemthphfaysyamthipxngknemuxngcnthburiinewlannchuxwaecinil Trần Lai sungyumioxa sakuraxi snnisthanwaecinilnikhuxkhnkhnediywkbechinehliynaelaechinith 2 inph s 2314 smedcphraecataksinmiphrarachoxngkarihaetngthpheruxekhaocmtiemuxngbnthaymashaetiyn smedcphraecataksinesdcnathpheruxdwyphraxngkhexngodymiphrayaphiphithhruxphrayaoksathibdiepnaemthpherux aelaphrayaphichyixswrry hyang cincng 楊進宗 Yang Jinzōng epnthphhna 4 7 emuxthpheruxhlwngesdcthungcnthburi miphrarachoxngkarihphrayaphiphith tng eliyng ykthphlwnghnaipocmtiemuxngkapngosmcnsaercesiykxn caknncungykthphekhaocmtiemuxngbnthaymas faysyamekhayudemuxngbnthaymasidsaercineduxnphvscikayn ph s 2314 hmkethiyntuxecaemuxnghaetiynhlbhniip smedcphraecataksinthrngaetngtngihphrayaphiphith tng eliyng phuwarachkarthioksathibdi khunepnphrayarachaesrsthiecaemuxngbnthaymas 2 4 7 khnihm aelwihphrayaphichyixswrry hyang cincng mawarachkarthioksathibdiaethnthi 1 nbcaknnma phrayarachaesrsthi tng eliyng cungidrbsmyawa phrayarachaesrsthicin inkhnathihmk ethiyn tux xditecaemuxngbnthaymas idrbsmyawa phrayarachaesrsthiywn inpitxmaph s 2315 hmk ethiyn tux xditecaemuxngbnthaymas idsnghnngsuxipaecngrachsankcinickhwamwa pithiaelwecingsinykthpheruxmaepncanwnpramanhmunkhn miechin ehliyn epnaemthpherux aelaphukhumekhruxngbrrnakarhyangcincngepnaemthphhna 6 exksarewiydnamrabuwa hlngcakprabemuxngnkhridsaercaelw fiyatnnakalngthharcanwnsxngphnkhnmarukranhaetiyn odymiecinthayaehngekhabkhmaepnphunathang 2 hlngcakthiphrayarachaesrsthicinkhrxngemuxngbnthaymasidpramanaepdedixn fayewiydnamecaywnitehngiyn fuk thwn Nguyễn Phuc Thuần sngthphywnekhamaocmtiephuxyudemuxngbnthaymaskhunineduxnkrkdakhm ph s 2315 2 fayphrayarachaesrsthicinimthntngtwcungesiyemuxngbnthaymasihaekywn phrayarachaesrsthi tng eliyng iptnghlkthiemuxngkapxdidrbkhwamchwyehluxcakphrayapnglimaecaemuxngkapxdcungsamarthykthphmasumocmtiyudemuxngbnthaymaskhuncakywnidinsamwn 7 pitxmaph s 2316 smedcphraecataksinthrngtdsinphrathywa emuxngbnthaymasnnrksaiwidyak cungmiphrarachoxngkarihphrayarachaesrsthithxythphxxkmacakbnthaymas phrayarachaesrsthicungkwadtxnchawemuxngbnthaymaslngeruxihynxyklbekhamathikrungthnburi 7 hlngcakthithxythphklbmacakemuxngbnthaymashaetiynaelw phrayarachaesrsthi tng eliyng yngkhngdarngrachthinnamedimtxipinthanphubychakarkxngthharcin insngkhrambangaekwph s 2318 smedcphraecataksinmiphrarachoxngkarihphrayarachaesrsthiaelaphraecalukethxphraxngkhecacuyxyurksakhayemuxngrachburi 7 ephuxpxngknkarrukrankhxngphmacakemuxngthway inpiediywknsngkhramxaaeshwunki smedcphraecataksinesdcykthphkhunipemuxngphisnuolk thrngihphrayarachaesrsthi tng eliyng nakxngthphcinxyurksaesnthangesbiyngthiemuxngnkhrswrrkh 7 inchwngplayyukhsmykrungthnburi phrayarachaesrsthicinmibthbathepnhwhnachumchnchawcinaetciw sungxasyxyubriewnthilumfngtawnxxkkhxngaemnaecaphrayatrngkhamkbkrungthnburi emuxphrabathsmedcphraphuththyxdfaculaolkthrngsrangemuxngkrungethphphrankhrepnrachthaniinph s 2325 thrngihphrayarachaesrsthi tng eliyng nakaryaychawciniptngbaneruxnihmxyuthitngaetkhlxngwdsamplumipcnthungsaephng 8 xangxing aekikh 1 0 1 1 1 2 nithi exiywsriwngs 2004 karemuxngithysmyphraecakrungthnburi ph 11 Matichon Public Company Limited p 248 ISBN 9789743230561 2 0 2 1 2 2 2 3 2 4 2 5 2 6 2 7 Breazeale Kennon From Japan to Arabia Ayutthaya s Maritime Relations with Asia Bangkok the Foundation for the promotion of Social Sciences and Humanities Textbook Project 1999 prachumphngsawdarphakhthi 66 cdhmayehturaywnthphsmykrungthnburi khrawprabemuxngphuthithmasaelaekhmr aelaculyuththkarwngs 4 0 4 1 4 2 4 3 prachumphngsawdar phakhthi 65 phrarachphngsawdarkrungthnburi chbbphncnthnumas ecim 5 0 5 1 The Diplomatic Correspondence between The Kingdom of Siam and the Castle of Batavia during the 17th and 18th centuries Jakarta Arsip Nasional Republik Indonesia ANRI October 2018 6 0 6 1 Masuda Erika The Fall of Ayutthaya and Siam s Disrupted Order of Tribute to China 1767 1782 Taiwan Journal of Southeast Asian Studies ph s 2550 7 0 7 1 7 2 7 3 7 4 7 5 7 6 phrarachphngsawdarkrungeka chbbhmxbrdel thiphakrwngs kha bunnakh ecaphraya phrarachphngsawdarkrungrtnoksinthr rchkalthi 1 phimphkhrngthi 6 ekhathungcak https th wikipedia org w index php title phrayarachaesrsthi echin ehliyn amp oldid 10272431, wikipedia, วิกิ หนังสือ, หนังสือ, ห้องสมุด,
บทความ , อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, mp3, วิดีโอ, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, รูปภาพ, เพลง, เพลง, หนัง, หนังสือ, เกม, เกม