พระยาโบราณราชธานินทร์ (พร เดชะคุปต์)
ลิงก์ข้ามภาษาในบทความนี้ มีไว้ให้ผู้อ่านและผู้ร่วมแก้ไขบทความศึกษาเพิ่มเติมโดยสะดวก เนื่องจากวิกิพีเดียภาษาไทยยังไม่มีบทความดังกล่าว กระนั้น ควรรีบสร้างเป็นบทความโดยเร็วที่สุด |
มหาอำมาตย์โท มหาเสวกโท นายกองใหญ๋ พระยาโบราณราชธานินทร์ (พร เดชะคุปต์) (28 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2414 — 30 เมษายน พ.ศ. 2479) เป็นอดีตข้าราชการไทยสังกัดกระทรวงมหาดไทย ผู้ดำรงตำแหน่งเป็นสมุหเทศาภิบาลมณฑลกรุงเก่า มีชื่อเสียงจากความรอบรู้ในประวัติศาสตร์ไทยสมัยกรุงศรีอยุธยา และการเป็นผู้บุกเบิกการค้นคว้าทางโบราณคดีที่เกี่ยวข้องกับประวัติศาสตร์กรุงศรีอยุธยา
มหาอำมาตย์โท พระยาโบราณราชธานินทร์ (พร เดชะคุปต์) | |
---|---|
เกิด | 28 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2414 เมืองธนบุรี ประเทศสยาม |
เสียชีวิต | 30 เมษายน พ.ศ. 2479 (65 ปี) จังหวัดพระนคร ประเทศสยาม |
สัญชาติ | สยาม |
ชื่ออื่น | เจ้าคุณกรุง |
อาชีพ | ข้าราชการฝ่ายปกครอง |
มีชื่อเสียงจาก | ผู้เชี่ยวชาญด้านประวัติศาสตร์กรุงศรีอยุธยา |
คู่สมรส | 6 คน |
บุตร | 16 คน |
บิดามารดา | ขุนฤทธิ์ดรุณเสรฐ (เดช เดชะคุปต์) นางฤทธิ์ดรุณเสรฐ (ไผ่ กันตามะระ) |
ประวัติ
มหาอำมาตย์โท มหาเสวกโท นายกองใหญ่ พระยาโบราณราชธานินทร์ สยามินทรภักดีพิริยพาหะ มีนามเดิมว่า พร เดชะคุปต์ เกิดเมื่อวันพุธที่ 28 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2414 ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่บ้านริมคลองบางกอกน้อย ธนบุรี โดยเป็นบุตรขุนฤทธิ์ดรุณเสรฐ (เดช เดชะคุปต์) สารวัตรใหญ่มหาดเล็กเวรฤทธิ์ กับ นางฤทธิ์ดรุณเสรฐ (ไผ่ สกุลเดิม กันตามะระ) มีพี่น้องร่วมบิดามารดาเดียวกัน 6 คน คือ
- หลวงประชุมบรรณสาร (พิณ เดชะคุปต์) รับราชการกระทรวงกลาโหม
- พระยาพิพิธภักดี (เพิ่ม เดชะคุปต์) รับราชการกระทรวงมหาดไทย
- นางสาวใย เดชะคุปต์
- พระยาโบราณราชธานินทร์ฯ (พร เดชะคุปต์) รับราชการกระทรวงมหาดไทย
- นางอภิรักษสมบัติ (เรือน ดิษยรักษ์)
- นายพล เดชะคุปต์
ในวัยเด็ก พระยาโบราณราชธานินทร์ได้รับการศึกษาที่วัดยี่ส่าย ต่อมาบิดาได้ถวายตัวเป็นมหาดเล็กในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร ระหว่างนี้ได้ศึกษาเล่าเรียนกับพระยาศรีสุนทรโวหาร และเมื่อมีการจัดการศึกษาสมัยใหม่อย่างตะวันตก บิดาจึงได้นำไปถวายตัวกับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ และได้เข้าเรียนที่โรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ ในพระบรมมหาราชวัง เมื่อสำเร็จการศึกษาจากโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบในปี พ.ศ. 2432 จึงได้เป็นครูช่วยสอนที่โรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบจนกระทั่งได้เริ่มเข้ารับราชการในปีถัดมา
ตำแหน่งทางราชการ
- พ.ศ. 2433 เสมียนโท กรมศึกษาธิการ กระทรวงธรรมการ
- พ.ศ. 2434 เสมียนเอกและสารวัตรตรวจโรงเรียนหลวง กระทรวงธรรมการ
- พ.ศ. 2435 เสมียนเวรพิเศษ กระทรวงพระคลัง ปฏิบัติหน้าที่เป็นรองเลขานุการส่วนพระองค์ในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ เสนาบดีกระทรวงพระคลัง
- พ.ศ. 2436 เสมียนเอก กระทรวงมหาดไทย ปฏิบัติหน้าที่ฝึกหัดนักเรียนที่จะส่งไปรับราชการตามหัวเมือง
- พ.ศ. 2437 รองนายเวรกรมพลำภัง กระทรวงมหาดไทย (ปัจจุบันคือ กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย)
- 18 มีนาคม พ.ศ. 2438 ขุนวิเศษรักษา ตำแหน่งขุนหมื่น
- 1 เมษายน พ.ศ. 2439 พันพุฒอนุราช ตำแหน่งหัวพัน ถือศักดินา ๔๐๐
- พ.ศ. 2439 ข้าหลวงมหาดไทยประจำมณฑลกรุงเก่า
- 18 มกราคม พ.ศ. 2439 รับพระราชทานสัญญาบัตรเป็นหลวงอนุรักษ์ภูเบศร์ ถือศักดินา ๘๐๐
- พ.ศ. 2440 รักษาราชการแทนผู้รักษากรุงเก่า (นับเข้าทำเนียบนามผู้ว่าราชการจังหวัดพระนครศรีอยุธยาในปัจจุบัน)
- 16 กันยายน พ.ศ. 2441 ผู้รักษากรุงเก่า (เทียบเท่าผู้ว่าราชการจังหวัดในปัจจุบัน)
- 20 กันยายน พ.ศ. 2441 พระอนุรักษภูเบศร์
- พ.ศ. 2444 พระยาโบราณบุรานุรักษ์
- 7 พฤศจิกายน พ.ศ. 2444 ปลัดมณฑลกรุงเก่า
- พ.ศ. 2446 ผู้รั้งตำแหน่งข้าหลวงเทศาภิบาลกรุงเก่า
- พ.ศ. 2447 ผู้ช่วยบรรณารักษ์หอสมุดพระวชิรญาณ
- 13 ตุลาคม พ.ศ. 2448 กรรมสัมปาทิกหอสมุดสำหรับพระนคร
- 21 พฤษภาคม พ.ศ. 2449 - ข้าหลวงเทศาภิบาลมณฑลกรุงเก่า (โดยเข้ารับพระราชทานสัญญาบัตรระหว่างเสด็จออกขุนนางที่ พระที่นั่งอภิเศกดุสิต)
- พ.ศ. 2450 เลขานุการโบราณคดีสโมสร
- 29 ตุลาคม พ.ศ. 2451 - มรรคนายก วัดสุวรรณดาราราม
- 14 ตุลาคม พ.ศ. 2454 นายหมู่ใหญ่
- พ.ศ. 2455 ได้รับพระราชทานเพิ่มเกียรติยศเป็น พระยาโบราณราชธานินทร์ สยามินทรภักดี พิริยะพาหะ ถือศักดินา 10,000 ไร่
- 19 มิถุนายน พ.ศ. 2456 - ได้รับพระราชทานยศข้าราชการพลเรือนเป็นมหาอำมาตย์โท (เทียบเท่านายพลโทของทหารบก)
- พ.ศ. 2457 กรรมการวรรณคดีสโมสร
- 10 กันยายน พ.ศ. 2459 - นายกองเอก
- พ.ศ. 2459 เป็นสมุหเทศาภิบาลมณฑลกรุงเก่าและเป็นอุปราชภาคอยุธยา เนื่องจากมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองโดยรวบรวมหัวเมืองเป็นภาค
- พ.ศ. 2468 พ้นจากตำแหน่งอุปราชภาคอยุธยา เนื่องจากยกเลิกระบบการปกครองแบบภาค
- พ.ศ. 2469 อุปนายกแผนกโบราณคดีของราชบัณฑิตยสภา
- 4 เมษายน พ.ศ. 2472 - เกษียณอายุราชการ
ผลงาน
- ชักชวนข้าราชการ พ่อค้า และประชาชน ร่วมกันสร้างโรงพยาบาลปัญจมธิราชอุทิศ เป็นโรงพยาบาลแห่งแรกของมณฑลอยุธยา (ปัจจุบันเป็นที่ทำการสำนักงานสาธารณสุขจังหวัดพระนครศรีอยุธยา) และนำเงินที่เหลือจากการสร้างโรงพยาบาลไปสร้างโอสถศาลาปัญจมธิราชอุทิศที่จังหวัดสระบุรี
- จัดตั้งสุขาภิบาลกรุงเก่าในปี พ.ศ. 2459 เพื่อดูแลความเป็นระเบียบเรียบร้อย
- ปรับปรุงตลาดใหม่ที่บริเวณหัวรอเมื่อ พ.ศ. 2458 โดยสร้างเป็นห้องแถว พื้นคอนกรีต ท่อระบายน้ำ สร้างโรงภาพยนตร์และตลาดแผงลอย (ปัจจุบันคือตลาดหัวรอ ซึ่งเป็นแหล่งค้าขายที่สำคัญแห่งหนึ่ง)
- จัดสร้างถนนรอบเกาะเมืองอยุธยาจนแล้วเสร็จต่อจากพระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนมรุพงศ์สิริพัฒน์ สมุหเทศาภิบาลพระองค์แรก
- บูรณปฏิสังขรณ์วัดร้างภายในตัวเมืองอยุธยา ที่สำคัญได้แก่การบูรณะซ่อมแซมต่อพระกรด้านซ้ายและขวาของพระมงคลบพิตรเมื่อ พ.ศ. 2461 นอกจากนี้ยังได้ออกระเบียบการรื้อถอนวัดร้างเพื่อป้องกันการบุกรุก
- ทำนุบำรุงด้านการเกษตรกรรม โดยรวบรวมข้อมูลทางด้านเกษตรกรรม ขุดลอกคูคลองและจัดเก็บผักตบชวา
- ขุดแต่งบริเวณพระราชวังโบราณและปลูกสร้างพระที่นั่งสรรเพชญ์มหาปราสาทบริเวณรากฐานเดิมเพื่อใช้ในการพระราชกุศลรัชมงคล ฉลองสิริราชสมบัติครบ 40 ปีของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในปี พ.ศ. 2451
- เก็บรวบรวมศิลปวัตถุและโบราณวัตถุที่พบภายในเมืองอยุธยามารวบรวมไว้ ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดให้นำสิ่งของเหล่านั้นไปจัดแสดงที่พระราชวังจันทรเกษม (ภายหลังกรมศิลปากรได้จัดตั้งเป็นพิพิธภัณท์สถานแห่งชาติจันทรเกษม)
ครอบครัว
ในปี พ.ศ. 2440 พระยาโบราณราชธานินทร์ เมื่อครั้งยังมีบรรดาศักดิ์เป็นหลวงอนุรักษ์ภูเบศร ได้สมรสกับนางสาวจำเริญ (สกุลเดิม อินทุสุต) ธิดาพระเทพเยนทร์ (ถนอม อินทุสุต) กับนางนวม ที่กรุงเทพฯ มีบุตรธิดาด้วยกัน 5 คนคือ
- นายพืชน์ เดชะคุปต์ อดีตผู้ช่วยข้าหลวงตรวจการกรมหมาดไทย กระทรวงมหาดไทย
- นางเทพอักษร (พันธ์ อินทุสุต)
- นางพูน อารยะกุล
- นางสาวเพ็ญ เดชะคุปต์
- นางสาวพัฒน์ เดชะคุปต์
นอกจากนี้พระยาโบราณราชธานินทร์ยังมีบุตรธิดากับภรรยาท่านอื่นอีก 11 คน คือ
- นายจั่นเพชร เดชะคุปต์ (มารดาชื่อนางกิ่ง)
- นางเพิ่มศรี สุขสวัสดิ์ ณ อยุธยา (มารดาชื่อนางประยูร)
- นายพฤทธิ์ เดชะคุปต์ (มารดาชื่อนางประยูร) อดีตสมุห์บัญชี อ.เมืองลำปาง
- นางสาวน้อม เดชะคุปต์ (มารดาชื่อนางถนอม)
- นายนันท์ เดชะคุปต์ (มารดาชื่อนางถนอม)
- นางอนงค์ เหมะกรม (มารดาชื่อนางถนอม)
- นายมานพ เดชะคุปต์ (มารดาชื่อนางเจิม)
- พันตำรวจโทวิรัตน์ เดชะคุปต์ (มารดาชื่อนางเจิม)
- นางสมบูรณ์ ทรรพมัทย์ (มารดาชื่อนางสุวรรณ)
- นายดำรง เดชะคุปต์ (มารดาชื่อนางสุวรรณ) อดีตปลัดจังหวัดระนอง
- รองศาสตราจารย์วรรณศิริ เดชะคุปต์ (มารดาชื่อนางสุวรรณ) ข้าราชการบำนาญ ทบวงมหาวิทยาลัย
ปัจจุบันยังคงเหลือบุตรที่ยังชีวิตอยู่สองท่าน คือ นางสมบูรณ์ ทรรพมัทย์ และ รองศาสตราจารย์วรรณศิริ เดชะคุปต์
เครื่องราชอิสริยาภรณ์
เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย
- พ.ศ. 2460 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์รัตนวราภรณ์ (ร.ว.) (ฝ่ายหน้า)
- พ.ศ. 2458 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.)
- พ.ศ. 2456 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)
- พ.ศ. 2455 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ (ท.จ.ว.) (ฝ่ายหน้า)
- พ.ศ. 2457 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ))
- พ.ศ. 2458 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)
- พ.ศ. 2454 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 3 (จ.ป.ร.3)
- พ.ศ. 2464 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 2 (ว.ป.ร.2)
- พ.ศ. 2469 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 7 ชั้นที่ 3 (ป.ป.ร.3)
เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ
- ตราเดนะโบรค (Dannebrogordenen) ชั้น 2 ของประเทศเดนมาร์ก
- ตรานกอินทรีแดง (Roter Adlerorden) ชั้น 2 ของประเทศปรัสเซีย
- ตรามงกุฎอิตาลี (Ordine della Corona d'Italia) ชั้น 2 ของประเทศอิตาลี
- ตราเฮนรีธีไลออน (Orden Heinrichs des Löwen) ชั้นที่ 1 ของประเทศบรันสวิก
เชิงอรรถ
- แจ้งความกระทรวงมหาดไทย
- แจ้งความกระทรวงมหาดไทย
- พระราชทานสัญญาบัตร
- รายงานข้าหลวงเทศาภิบาลมณฑลกรุงเก่า (หน้า ๕๓๐)
- พระราชทานสัญญาบัตร
- พระราชทานสัญญาบัตรตำแหน่งน่าที่ราชการ
- ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความกระทรวงมหาดไทย เรื่อง พระวรวงษ์เธอ พระองค์เจ้าอลังการ ขอลาออกจากตำแหน่งข้าหลวงเทศาภิบาล มณฑลปราจีนบุรี ให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมมหมื่นมรุพงษ์ศิริพัฒน์ สำเร็จราชการมณฑลปราจีนบุรี ให้พระยาโบราณบุรานุรักษ์ รั้งตำแหน่งข้าหลวงเทศาภิบาลมณฑลกรุงเก่า, เล่ม 20, ตอน 36, 6 ธันวาคม พ.ศ. 2446, หน้า 629
- พระราชทานตราตั้ง กรรมการหอพระสมุดวชิรญาณ
- ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความกระทรวงมหาดไทย [เรื่อง พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นมรุพงษ์ขอพระราชทานพ้นจากข้าหลวงเทศาภิบาลสำเร็จราชการมณฑลกรุงเก่า และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้พระยาโบราณบุรานุรักษ์เป็นข้าหลวงเทศาภิบาลมณฑลกรุงเก่า], เล่ม 23, ตอน 9, 3 มิถุนายน พ.ศ. 2449, หน้า 789
- พระราชทานสัญญาบัตรตำแหน่งหน้าที่ราชการ
- พระราชทานสัญญาบัตรมรรคนายก
- พระราชทานสัญญาบัตรกองเสือป่า
- พระราชทานยศเลื่อนยศ
- พระราชทานยศนายพลเสือป่า (หน้า ๑๕๒๕)
- แจ้งความกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ปลด,ตั้ง,ย้าย สมุหเทศาภิบาล
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานตรารัตนวราภรณ์ หน้า 2739 เล่ม 33 7 มกราคม 2459
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ หน้า 1892 เล่ม 32 21 พฤศจิกายน 2458
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ หน้า 2419 เล่ม 29 22 มกราคม 131
- ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวในพระราชสำนักนี้ รายพระนามและนามผู้ที่จะได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ในงานพระราชพิธีฉัตรมงคล หน้า 1830 เล่ม 29 17 พฤศจิกายน 131
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ หน้า 1904 เล่ม 29 24 พฤศจิกายน 131
- ราชกิจจานุเบกษา, รายพระนามผู้ที่ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ หน้า 2334 เล่ม 30 11 มกราคม 2456
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญดุษฎีมาลา หน้า 2673 เล่ม 30 15 กุมภาพันธ์ 2456
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญจักรพรรดิมาลา หน้า 2402 เล่ม 31 10 มกราคม 2457
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๕ หน้า 50 เล่ม 28 9 เมษายน 2454
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ หน้า 2383 เล่ม 38 20 พฤศจิกายน 2464
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ หน้า 3156 เล่ม 43 28 พฤศจิกายน 2469
อ้างอิง
วิกิซอร์ซ มีงานต้นฉบับเกี่ยวกับ: ประวัติพระยาโบราณราชธานินทร์ (พร เดชะคุปต์) |
- กรมศิลปากร. "ประวัติพระยาโบราณราชธานินทร์ (พร เดชะคุปต์)", ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 63. กรุงเทพฯ : โสภณพิพรรฒธนากร, (2479).