โอลิวีน

โอลิวีน (อังกฤษ: Olivine) เป็นภาษาโบราณ หมายถึง สีเขียวมะกอก (Olive green) และยังหมายถึงว่า เป็น แร่ประกอบหิน แต่ในลักษณะที่เป็นรัตนชาติ เรียกว่า เพริดอต (Peridot) ส่วนคำว่า คริโซไลต์ (Chysolite) ก็หมายถึง โอลิวีน เช่นกัน แร่ในกลุ่มนี้ประกอบด้วย

1. ฟอสเตอไรต์ (Forsterite) Mg₂SiO₄
2. โอลิวีน (Olivine) หรือ คริโซไลต์ (Chrysolite) (Mg, Fe) ₂SiO₄
3. ฟายาไลต์ (Fayalite) Fe₂SiO₄

Olivine
การจำแนก
ประเภท	แร่
สูตรเคมี	(Mg, Fe)2SiO4
คุณสมบัติ
สี	เหลือง เหลืองเขียว
โครงสร้างผลึก	ออร์โทรอมบิก
แนวแตกเรียบ	{010} ไม่ชัด
รอยแตก	เปราะ
ค่าความแข็ง	6.5–7
ความวาว	เหมือนแก้ว
ดรรชนีหักเห	nα = 1.630–1.650 nβ = 1.650–1.670 nγ = 1.670–1.690
คุณสมบัติทางแสง	Biaxial (+)
ค่าแสงหักเหสองแนว	δ = 0.040
สีผงละเอียด	สีขาว
ความถ่วงจำเพาะ	3.27–3.37
ความโปร่ง	มีความโปร่งใสถึงโปร่งแสง
อ้างอิง:

Description:
olivine from San Carlos Indian Reservation, Arizona-3
Credit: R.Weller/Cochise College

Crystal structure of olivine.
Description: The dominant slip system in olivine changes with temperature from the {110} plane in the [001] direction at low temperature to {010} plane in the [100] direction at high temperature. At intermediate temperature, there are a number of slip systems in the [001] direction.

Description: การแบ่งแร่โอลิวีนตามองค์ประกอบทางเคมี
Reference: C. Klein and C.S. Hurlbut, Jr., Manual of Mineralogy, copyright © 1985 John Wiley & Sons, Inc., reprinted with permission of John Wiley & Sons, Inc.

คลาส (Class) : ซิลิเกต (silicate)

สับคลาส (Subclass) :นีโซซิลิเกต (Nesosilicates)

กลุ่ม (Group) : โอลิวีน (Olivine)

คุณสมบัติทางกายภาพ

• สี (Color) : สีเขียวมรกต,สีเขียวมะกอก (Olive green),สีเหลืองเขียวซีด สีเขียวน้ำตาล,สีดำ, สีแดง นอกจากนี้ยังพบพวกไม่มีสี ซึ่งพวกที่ไม่มีสีมักจะเป็นพวกฟอสเตอไรต (forsterite) บริสุทธิ์ ในขณะที่มีสีเขียวน้ำตาลถึงสีดำอาจเป็นพวกฟายาไลต์ (fayalite) ทั้งหมด
• องค์ประกอบ (Composition) : เป็นพวกแมกนีเซียม-เหล็ก ซิลิเกต (Magnesium iron silicate) โดยมี Magnesium end memberคือฟอสเตอไรต forsterite (Magnesium silicate) และเป็น iron end member คือฟายาไลต fayalite (Iron silicate).ส่วนแร่สมาชิกที่อยู่ระหว่างทั้งสองตัวที่เป็นที่รู้จักคือ ( Intermediary member) คือคริโซไลต Chrysolite
• ความวาว (Luster) : เป็นเหมือนแก้ว (vitreous)
• ระบบผลึก (Crystal System) :เป็นออร์โทรอมบิก orthorhombic; 2 / m 2 / m 2 / m
• ความโปร่งใส (Transparency) : มีความโปร่งใสถึงโปร่งแสง
• สมบัติทางแสง (Optical properties) : ไบแอกเซล Biaxial (+)
• แนวแตกเรียบ (Cleavage) : {010} ไม่ชัด
• รอยแตกหัก (Fracture) : เป็นก้นหอย conchoidal
• ค่าความแข็ง (Hardness) : 6.5-7
• ความเหนียว (Tenacity) :เปราะ (Brittle)
• ความถ่วงจำเพาะ (Specific Gravity) : สำหรับฟอร์สเตอไรต์ (forsterite) ~ 3.2
  สำหรับฟายาไลต์ fayalite ~ 4.3 (สูงกว่าค่าเฉลี่ยสำหรับที่ไม่ใช่โลหะแร่ธาตุ)
• สีผง (Streak) : สีขาว
• การทดสอบ (Complex Test) : ละลายได้ใน กรดไฮโดรคลอริก (HCl)
• ค่าดัชนีหักเห (Refraction index) : n_α = 1.630–1.650
  n_β = 1.650–1.670
  n_γ = 1.670–1.690
• ลักษณะอื่น ๆ (Other Characteristics) : มีการหักเหสองครั้ง (Double refraction)
• แร่ธาตุที่เกิดร่วมกัน (Associated Minerals) : มีไดออปไซด์ (Diopside) , สปิเนล (Spinel) ,เฟลสปาร์ (Feldspars),แพคจิโอเคด (Plagioclase) ,โครไมต์ (Chromite) , ฮอร์นเบลนด์ (Hornblend) ,เซอร์เพนทีน (Serpentine), อุกกาบาตที่มีเหล็กนิกเกิล (Iron-nickle) และ ออร์ไจต์ (Augite)
• ลักษณะเด่น และวิธีตรวจ: สังเกตจากความวาวที่คล้ายแก้ว รอยแตกเว้า สีเขียว และลักษณะของผลึกที่เกาะกลุ่มกันแน่น ใส่กรดเกลือแล้วอุ่นให้ร้อนจะละลานได้ง่าย เกิดลักษณะที่เป็นของซิลิกา
• แหล่งอ้างอิง:

คุณสมบัติทางเคมี

สูตรเคมี (Mg, Fe) ₂SiO₄ มี MgO 42.06% , FeO 18.75% , SiO₂ 39.9%
ธาตุแมกนีเซียมและเหล็กมีคุณสมบัติในการแทนที่กันได้ โดยที่โครงสร้างของผลึกไม่มีการเปลี่ยนแปลง ถ้าแมกนีเซียมและเหล็กมีคุณสมบัติในการแทนที่กันได้ ถ้าแมกนีเซียมไปแทนที่เหล็กจะได้สูตรเป็น Mg₂SiO₄ เรียกว่า ฟอร์สเตอไรต์ (forsterite) และถ้าเหล็กไปแทนที่แมกนีเซียมก็จะได้สูตรทางเคมีเป็น Fe₂SiO₄เรียกว่า ฟายาไลต์ (fayalite) โดยปกติแล้ว โอลิวีนจะมีธาตุแมกนีเซียมมากกว่าเหล็ก เนื่องจาก ฟายาไลต์ (fayalite) เป็นโอลิวีนที่ประกอลไปด้วยเหล็กมาก ทำให้ดัชนีหักเหมีค่าสูง , หนัก และมีสีเข้มมากกว่า ฟอร์สเตอไรต์ (forsterite) ดังนั้นมันจึงเป็นเรื่องยากที่จะแยกความแตกต่างของแร่ที่มีทั้งธาตุเหล็กและแมกนีเซียม

สภาพแวดล้อมที่พบ

หินอัคนีเมฟิก (Mafic igneous rocks) and หินอัลตราเมฟิก (Ultra mafic igneous rocks) และยังพบในหินแปร (Metamorphic rock) และ เซอร์แพนทีนไนต์ (Serpentinite) ที่ตกสะสมตัวเป็นแร่ตั้งต้น (Primary mineral)

การเกิด

โอลิวีนเป็นแร่ประกอบหินที่พบมากในหินอัคนีชนิดเมฟิก เช่น หินแกบโบร หินเพริโดไทต์ และหินบะซอลต์ หินดันไนต์ประกอบด้วยโอลิวีนอย่างเดียว พบเป็นแร่รองในหินแกรนิต หินแกนโนไดออไรต์ หินไซอีไนต์ และหินเนฟิลีนไซลีไนส์ บางทีก็พบเป็นเม็ดแก้วฝังในอุกกาบาต และอาจจะพบในหินปูนที่มีโดโลไมต์ปนอยู่ด้วย เกิดร่วมกับแร่ประกอบหินอื่นๆ เช่น ไพรอกซีน แคลซิแพลจิโอเคลสเฟลด์สปาร์ แมกนีไทต์ คอรันดัม โครไมต์ และเซอร์เพนทีน

การแยกแร่ที่คล้ายแร่โอลิวีน

• 'ทัวร์มาลีน (Tourmaline) ' -- สภาพแวดล้อมและโครงสร้างผลึกที่แตกต่างกัน
• 'อะพาไทต์ (Apatite) ' – อ่อนกว่า (Softer), มีพฤติกรรมของผลึก (Crystal habits) ที่แตกต่างกัน
• 'โกเมน (Garnet) ' – เกิดขึ้นในผลึกที่แตกต่างกัน, ไม่มีแนวแตกเรียบ (Cleavage)

 

Peridot
Description: อัญมณีที่ทำมาจากโอลิวีน (เพอริดอต) ซึ่งเป็นแร่รัตนชาติ เนืองจากมีความมันวาว สีเขียวมะกอกสวย ใช้ทำเครื่องประดับต่อไป

แหล่งที่พบ

• ในประเทศไทย พบที่ จ.แพร่ กาญจนบุรี จันทบุรี และตราด
• ต่างประเทศ โอลิวีนชนิดที่มีสีเขียวโปร่งใส ซึ่งเรียกว่าเพริดอต Peridot ปัจจุบันพบที่ประเทศพม่า เกาะเซนต์จอห์นในทะเลแดง และพบเป็นเม็ดกลมๆ เกิดร่วมกับไพโรป ในแหล่งกรวดผิวดินที่รัฐแอริโซนาและนิวเม็กชิโก สหรัฐอเมริกา ผลึกของโอลิวีนได้พบในลาวาของภูเขาไฟวิซูเวียสนอกจากนี้ ยังพบผลึกของโอลิวีนในลักษณะที่เป็นเม็ดกลมๆ เนื้อแน่นในบอมบ์ภูเขาไฟ (Volcanic bomb) ที่โอเฟลในเยอรมนี หินดันไนต์พบที่ภูเขาดูน นิวซีแลนด์ แหล่งอื่นๆ พบในประเทศสวิตเซอร์แลนด์ ออสเตรีย นอร์เวย์ สวีเดน สหรัฐอเมริกา แคนาดา บราซิล และมาดากัสการ์

ประโยชน์

โอลิวีน มีการนำมาใช้ในอุตสาหกรรมหลาย ใช้เป็น ฟลักซ์ (Flux) สำหรับการผลิตเหล็กและยังเป็นที่สำคัญแร่ของโลหะแมกนีเซียม เป็นแร่ที่ให้ไทเทเนียมออกไซด์ ซึ่งใช้ในการทำสี ถ้าเป็นแร่ที่ใสและสีสวยใช้เป็นแร่รัตนชาติที่มีความวาวเด่นมาก เช่นเพอริดอต Peridot มีความโปร่งใส สี่เขียวมะกอกไปหลากหลาย มักมีสีเขียวสีเหลืองเป็นที่รู้จักกันดี เป็นที่นิยมมากในเครื่องประดับมากมาย, ใช้ในอุตสาหกรรมเช่น วัสดุทนไฟและขัดมัน

อ้างอิง

1. Webmineral
2. Mindat
3. Klein, Cornelis (1985). Manual of Mineralogy (21rst ed.). New York: John Wiley & Sons. ISBN 0-471-80580-7. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
4. THE OLIVINE MINERAL SERIES
5. แร่โอลิวีน (Olivine, Chrystolite, Peridot)
6. Mindat
7. Department of Mineral Resources
8. THE OLIVINE MINERAL SERIES
9. THE MINERAL OLIVINE
10. wikipedia-olivine
11. The Guide to Rocks and Minerals.
12. Department of Mineral Resources
13. THE MINERAL OLIVINE
14. แร่โอลิวีน (Olivine, Chrystolite, Peridot)
15. Department of Mineral Resources
16. THE OLIVINE MINERAL SERIES
17. แร่โอลิวีน (Olivine, Chrystolite, Peridot)
18. Department of Mineral Resources
19. THE OLIVINE MINERAL SERIES
20. แร่โอลิวีน (Olivine, Chrystolite, Peridot)

แหล่งข้อมูลอื่น