ทางหลวงพิเศษระหว่างเมืองในประเทศไทย

ทางหลวงพิเศษระหว่างเมือง (อังกฤษ: Motorway) เป็นทางด่วนประเภทหนึ่งที่เก็บค่าผ่านทาง มีการควบคุมจุดเข้าออกของรถยนต์ ในประเทศไทยกำกับดูแลโดยกรมทางหลวง มีจุดประสงค์เพื่อเชื่อมโยงเส้นทางระหว่างเมืองเป็นหลัก

ปัจจุบันประเทศไทยได้มีโครงข่ายเส้นทางในแผนแม่บทระบบทางหลวงพิเศษระหว่างเมือง โดยได้รับอนุมัติจากคณะรัฐมนตรีพลเอก ชวลิต ยงใจยุทธ เมื่อวันที่ 22 เมษายน พ.ศ. 2540 กรมทางหลวงได้พิจารณากำหนดระบบหมายเลขทางหลวงพิเศษระหว่างเมือง ให้เป็นระบบหมายเลขทางหลวงใหม่ โดยมีหลักเกณฑ์ในการจัดทำระบบหมายเลขทางหลวงเป็น 2 ประเภท ดังนี้

• ทางหลวงพิเศษหมายเลขหลักเดียว เป็นทางหลวงพิเศษระหว่างเมืองสายหลัก ที่เชื่อมระหว่างกรุงเทพมหานครไปยังแต่ละภาคของประเทศ มีจำนวนทั้งสิ้น 8 สายทาง ตั้งแต่หมายเลข 2 ถึงหมายเลข 8 และหมายเลข 9 ซึ่งเป็นถนนวงแหวนรอบนอกกรุงเทพมหานคร
• ทางหลวงพิเศษหมายเลขสองหลัก เป็นทางเชื่อมโยงจากทางหลวงพิเศษระหว่างเมืองสายหลัก ที่เชื่อมโยงไปสู่เส้นทางที่มีการจราจรสูงและเส้นทางที่เข้าพื้นที่สำคัญในภาคนั้น ๆ มีหลักเกณฑ์การจัดเข้าไว้ในระบบหมายเลขทางหลวง เป็นตัวเลขจำนวน 2 หลัก โดยมีหลักเกณฑ์ในการกำหนดคือ ตัวเลขหลักแรกเป็นหมายเลขของสายทางหลักนั้น ๆ และตัวเลขหลักที่สอง เป็นลำดับหมายเลขสายทางที่แยกจากทางสายหลักดังกล่าว

รายชื่อทางหลวงพิเศษระหว่างเมืองในประเทศไทย

รายชื่อทางหลวงพิเศษระหว่างเมืองในประเทศไทยที่เปิดใช้บริการ กำลังก่อสร้าง และโครงการที่ปรากฏตามแผนแม่บทปี พ.ศ. 2558

     ทางหลวงพิเศษระหว่างเมือง ที่เปิดใช้บริการแล้วทั้งหมดหรือบางส่วน

     ทางหลวงพิเศษระหว่างเมือง ที่กำลังก่อสร้างทั้งหมดหรือบางส่วน

หมายเลข	ระยะทาง (กิโลเมตร)	สายทาง	ชื่อ	สถานะ
2	704	แม่สอด (ตาก) – พิษณุโลก – ขอนแก่น – มุกดาหาร		โครงการ
3	465	ด่านช่องจอม (สุรินทร์) – ร้อยเอ็ด – บึงกาฬ		โครงการ
4	610	นครสวรรค์ – นครราชสีมา – ด่านช่องเม็ก (อุบลราชธานี)		โครงการ
5	908	ทางยกระดับอุตราภิมุข – บางปะอิน – นครสวรรค์ – พิษณุโลก – อุตรดิตถ์ – ลำปาง – ด่านแม่สาย/ด่านเชียงของ (เชียงราย)	รังสิต–บางปะอิน บางปะอิน–นครสวรรค์ นครสวรรค์–เชียงของ	โครงการ
6	196 (540)	บางปะอิน – สระบุรี – นครราชสีมา – ขอนแก่น – อุดรธานี – หนองคาย	บางปะอิน–นครราชสีมา นครราชสีมา–ขอนแก่น ขอนแก่น–หนองคาย	กำลังก่อสร้าง (บางปะอิน – นครราชสีมา) โครงการ (นครราชสีมา – หนองคาย)
7	153	กรุงเทพฯ – ฉะเชิงเทรา – ชลบุรี – แหลมฉบัง – พัทยา – มาบตาพุด (บ้านฉาง)	ถนนกรุงเทพ–ชลบุรี ถนนกรุงเทพ–ชลบุรีสายใหม่ ถนนชลบุรี–พัทยา พัทยา–มาบตาพุด	เปิดใช้งาน (กรุงเทพฯ – มาบตาพุด)
8	1,068	นครปฐม – ชุมพร – พัทลุง – ปัตตานี – ด่านสุไหงโกลก (นราธิวาส)	นครปฐม–ชะอำ ชะอำ–ชุมพร ชุมพร–นราธิวาส	โครงการ
9	165	ถนนวงแหวนรอบนอกกรุงเทพมหานคร รอบที่ 2	ถนนกาญจนาภิเษก	เปิดใช้งาน
51	53	เชียงใหม่ – แจ้ห่ม (ลำปาง)		โครงการ
52	42	สุพรรณบุรี – ชัยนาท		โครงการ
53	48	วงแหวนรอบนอกกรุงเทพมหานคร รอบที่ 2 ด้านตะวันตก – บางปะหัน		โครงการ
61	288	ชลบุรี – นครราชสีมา		โครงการ
62	78	วงแหวนรอบนอกกรุงเทพมหานคร รอบที่ 2 ด้านตะวันออก – สระบุรี		โครงการ
71	204	วงแหวนรอบนอกกรุงเทพมหานคร รอบที่ 2 ด้านตะวันออก – ฉะเชิงเทรา – สระแก้ว – ด่านอรัญประเทศ (สระแก้ว)	กรุงเทพมหานคร – อรัญประเทศ	โครงการ
72	216	ชลบุรี – จันทบุรี – ตราด		โครงการ
81	165	บางใหญ่ – บ้านโป่ง – กาญจนบุรี – ด่านบ้านพุน้ำร้อน (กาญจนบุรี)	บางใหญ่–กาญจนบุรี กาญจนบุรี–บ้านน้ำพุร้อน	กำลังก่อสร้าง (บางใหญ่ – กาญจนบุรี) โครงการ (กาญจนบุรี – ด่านบ้านพุน้ำร้อน)
82	74	วงแหวนรอบนอกกรุงเทพมหานคร รอบที่ 2 ด้านตะวันตก – สมุทรสาคร – สมุทรสงคราม – ปากท่อ	บางขุนเทียน–บ้านแพ้ว บ้านแพ้ว–สมุทรสงคราม สมุทรสงคราม–ปากท่อ	กำลังก่อสร้าง (บางขุนเทียน – ปากท่อ)
83	191	พระแสง (สุราษฎร์ธานี) – พังงา – ภูเก็ต		โครงการ
84	83	สงขลา – หาดใหญ่ – ด่านสะเดา (สงขลา)		โครงการ
91	245	วงแหวนรอบนอกกรุงเทพมหานคร รอบที่ 3		โครงการ
92	312	ชลบุรี – ฉะเชิงเทรา – นครนายก – สระบุรี – ลพบุรี – สุพรรณบุรี – นครปฐม	ชลบุรี–นครนายก นครนายก–ลพบุรี ลพบุรี–นครปฐม	โครงการ
รวม	6,612	21 สายทาง
	318	2 สายทาง
	361	3 สายทาง

แผนการก่อสร้าง

ในสมัยนายอาคม เติมพิทยาไพสิฐ ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงคมนาคม โดยมีนายธานินทร์ สมบูรณ์ เป็นอธิบดีกรมทางหลวง และนายณรงค์ เขียดเดช เป็นผู้ว่าการการทางพิเศษแห่งประเทศไทย ได้ร่วมประชุมร่วมกันเพื่อปรับปรุงความซ้ำซ้อนของเส้นทาง และเน้นย้ำถึงภารกิจว่า "มอเตอร์เวย์เป็นการก่อสร้างทางเชื่อมโยงระหว่างเมือง ส่วนระบบทางด่วนเป็นการแก้ปัญหาการจราจรในเขตเมืองเป็นหลัก" โดยแผนการก่อสร้างทางหลวงพิเศษระหว่างเมืองของกรมทางหลวง มีดังนี้

แผน 10 ปีแรก (พ.ศ. 2560–2569) รวม 16 สายทาง 3,120 กิโลเมตร

หมายเลข	สายทาง	หมายเหตุ
M5	บางปะอิน–เชียงราย	เร่งช่วงรังสิต–บางปะอิน
M6	บางปะอิน–หนองคาย	เร่งช่วงนครราชสีมา–หนองคาย
M7	กรุงเทพฯ–บ้านฉาง	กำลังก่อสร้างช่วงมาบตาพุด–บ้านฉาง
M8	นครปฐม–นราธิวาส	เร่งช่วงนครปฐม–ชะอำ–ชุมพร
M9	วงแหวนรอบนอกรอบที่ 2	เร่งช่วงด้านตะวันตกโดยเป็นโครงการปรับปรุงให้มีทางเข้าออก
M51	เชียงใหม่–ลำปาง
M61	ชลบุรี-หนองคาย	เร่งช่วงชลบุรี–ปราจีนบุรี
M62	วงแหวนรอบนอกรอบที่ 2 ด้านตะวันออก–สระบุรี	คือทางพิเศษสายฉลองรัช-นครนายก–สระบุรี ของการทางการทางพิเศษแห่งประเทศไทย
M71	วงแหวนรอบนอกตะวันออก–สระแก้ว
M72	ชลบุรี–ตราด
M81	บางใหญ่–กาญจนบุรี	เร่งตอนกาญจนบุรี–บ้านพุน้ำร้อน
M82	วงแหวนรอบนอกตะวันตกรอบที่ 2–ปากท่อ	เร่งตอนบ้านแพ้ว–ปากท่อ
M83	สุราษฎร์ธานี–ภูเก็ต
M84	สงขลา–ด่านสะเดา
M91	วงแหวนรอบนอกรอบที่ 3	เร่งช่วงถนนรังสิต–นครนายก – ถนนเทพรัตน และเร่งช่วงถนนพระรามที่ 2 – ทางหลวงพิเศษหมายเลข 81
M92	ชลบุรี–นครปฐม

แผน 10 ปีถัดไป (พ.ศ. 2570–2579)

หมายเลข	สายทาง	หมายเหตุ
M2	ตาก–มุกดาหาร
M3	สุรินทร์–บึงกาฬ
M4	นครสวรรค์–อุบลราชธานี
M52	สุพรรณบุรี–ชัยนาท
M53	วงแหวนรอบนอกกรุงเทพฯ รอบที่ 2 ด้านตะวันตก–บางปะหัน	คือทางพิเศษสายอุดรรัถยา-พระนครศรีอยุธยา ของการทางการทางพิเศษแห่งประเทศไทย

ทางหลวงพิเศษในอดีต

ในอดีตมีการจัดทางหลวงบางสายทางให้เป็นทางหลวงพิเศษ (ป้ายเลขทางหลวงและป้ายบอกทางจะมีพื้นหลังสีเขียวและตัวอักษรสีขาว) โดยปัจจุบันสายทางเหล่านี้ถูกเปลี่ยนประเภททางหลวงเป็นประเภทอื่น

รายชื่อสายทางที่เคยเป็นทางหลวงพิเศษ

หมายเลข	สายทาง	ชื่อถนน	สถานะในอดีต	สถานะปัจจุบัน	หมายเหตุ
7	ชลบุรี–แหลมฉบัง–พัทยา	ถนนชลบุรี–พัทยา	ทางหลวงพิเศษหมายเลข 7 (ไม่เก็บค่าผ่าทาง)	ทางหลวงพิเศษหมายเลข 7 (เก็บค่าผ่าทางและควบคุมการเข้าออกเต็มรูปแบบ)	เชื่อมต่อกับทางหลวงพิเศษหมายเลข 7 ให้เป็นสายทางเดียวกัน และมีการเก็บค่าผ่านทาง
31	ดินแดง-อนุสรณ์สถาน	ถนนวิภาวดีรังสิต	ทางหลวงพิเศษหมายเลข 31	ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 31
35	ดาวคะนอง–วังมะนาว	ถนนพระรามที่ 2	ทางหลวงพิเศษหมายเลข 35	ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 35	มีประกาศในราชกิจจานุเบกษา ให้เปลี่ยนประเภททางหลวง จากทางหลวงพิเศษ เป็นทางหลวงแผ่นดิน โดยให้มีผลตั้งแต่วันที่ 31 ตุลาคม พ.ศ. 2556
37	บางขุนเทียน–พระประแดง	ถนนกาญจนาภิเษก (ด้านใต้)	ทางหลวงพิเศษหมายเลข 37	ทางหลวงพิเศษหมายเลข 9 (ทางพิเศษกาญจนาภิเษก)	รวมเป็นสายทางเดียวกับทางหลวงพิเศษหมายเลข 9 และหมายเลขทางหลวง 37 ถูกนำไปใช้งานกับทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 37 (เลี่ยงเมืองชะอำ–ปราณบุรี)
338	อรุณอมรินทร์–นครชัยศรี	ถนนบรมราชชนนี	ทางหลวงพิเศษหมายเลข 338	ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 338	มีประกาศในราชกิจจานุเบกษา ให้เปลี่ยนประเภททางหลวง จากทางหลวงพิเศษ เป็นทางหลวงแผ่นดิน โดยให้มีผลตั้งแต่วันที่ 20 กันยายน พ.ศ. 2556

ดูเพิ่ม

• ทางหลวงในประเทศไทย
• ทางด่วนในประเทศไทย

อ้างอิง

1. เอกสารประชาสัมพันธ์ประกอบการสัมมนาเพื่อรับฟังความคิดเห็นต่อแผนแม่บทฯ, แผนกลยุทธ์การพัฒนาทางหลวงพิเศษระหว่างเมืองของประเทศไทย (เข้าถึงจาก thaimotorway.com), สืบค้นเมื่อ 12 มิถุนายน 2560.
2. "ประกาศกระทรวงคมนาคม เรื่อง เปลี่ยนประเภทและกำหนดให้ทางหลวงพิเศษหมายเลข ๓๕ สายธนบุรี - ปากท่อ เป็นทางหลวงแผ่นดิน"
3. "ประกาศกระทรวงคมนาคม เรื่อง เปลี่ยนประเภทและกำหนดให้ทางหลวงพิเศษหมายเลข ๓๓๘ สายบางกอกน้อย - นครชัยศรี เป็นทางหลวงแผ่นดิน"

แหล่งข้อมูลอื่น

• ระบบสารสนเทศโครงข่ายทางหลวง 2016-06-16 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• กองทางหลวงพิเศษระหว่างเมือง กรมทางหลวง กระทรวงคมนาคม