พระสุนทรราชวงศา (เจ้าคำสิงห์)

เจ้าพระสุนทรราชวงศา (เจ้าคำสิงห์) ดำรงตำแหน่งเจ้าประเทศราชครองเมืองยศสุนทรประเทศราชคนแรก (ปัจจุบันคือจังหวัดยโสธรในภาคอีสานของประเทศไทย) นามเดิมว่า เจ้าคำสิงห์ หรือ เจ้าราชวงศ์สิงห์ เป็นพระโอรสในเจ้าพระวิไชยราชสุริยวงษขัติยราช (เจ้าฝ่ายหน้า) เจ้าผู้ครองอาณาจักรล้านช้างจำปาศักดิ์ องค์ที่ 3 และเป็นพระนัดดาพระประทุมวรราชสุริยวงศ์ (เจ้าคำผง ณ อุบล) เจ้าผู้ครองเมืองอุบลราชธานีศรีวนาไลยประเทศราชองค์แรก สมภพที่นครเวียงจันทน์ สืบเชื้อสายเจ้านายราชวงศ์สุวรรณปางคำ อันมีพระเจ้าสุวรรณปางคำ (เจ้าปางคำ) เป็นปฐมราชวงศ์ผู้สร้างนครเขื่อนขันธ์กาบแก้วบัวบาน (จังหวัดหนองบัวลำภูในปัจจุบัน)

พระสุนทรราชวงศา (เจ้าคำสิงห์)
พระอิสริยยศ	เจ้าผู้ครองเมือง
ราชวงศ์	สุวรรณปางคำ
ครองราชย์	พ.ศ. 2357
รัชกาลก่อน	เจ้าคำม่วง
รัชกาลถัดไป	พระสุนทรราชวงศา (เจ้าสีชา)
ข้อมูลส่วนพระองค์
พิราลัย	พ.ศ. 2366
พระบิดา	พระวิไชยราชสุริยวงษขัติยราช
พระมารดา	ไม่ปรากฏพระนาม
พระมเหสี	ไม่ปรากฏพระนาม
พระบุตร	เจ้าบุตร และเจ้าคำ

ประวัติ

เมื่อปี พ.ศ. 2314 พระเจ้าสิริบุญสาร เจ้าผู้ครองนครเวียงจันทน์เกิดหวาดระแวงในเจ้าพระตา และเจ้าพระวอ จึงยกกองทัพจากนครเวียงจันทน์มาปราบปราม เจ้าพระตาถูกข้าศึกยิงด้วยอาวุธปืน และฟันด้วยดาบจนถึงแก่พิราลัยในที่สนามรบ ส่วนเจ้าพระวอ เจ้าคำผง เจ้าฝ่ายหน้า เจ้าทิดพรหม เจ้าก่ำ และเจ้าคำสิงห์ได้ยกทัพฝ่าหนีออกจากนครเขื่อนขันธ์กาบแก้วบัวบานลงมาตามลำน้ำชีมาพักกับเจ้าคำสูผู้ปกครองบ้านสิงห์ท่าสิงห์โคก ภายหลังต่อมาเจ้าพระวอดำริว่าหากอยู่กับเจ้าคำสูแล้ว ถ้าเวียงจันทน์ยกทัพมาก็จะเป็นการลำบากแก่บ้านสิงห์ท่าสิงห์โคก และจะเกิดศึกสงครามกันต่อไป เมื่อประชุมตกลงกันแล้วจึงได้พาไพร่พลอพยพลงไปตามลำน้ำมูล และสร้างเมืองใหม่ที่เวียงดอนกองเขตนครจำปาศักดิ์ ตามรับสั่งของพระเจ้าองค์หลวงไชยกุมาร เจ้าผู้ครองนครจำปาศักดิ์ โดยเจ้าพระวอให้สร้างค่ายขุดคูประตูหอรบขึ้นเรียกว่า "ค่ายบ้านดู่บ้านแก"

ต่อมาในปี พ.ศ. 2321 เมื่อพระเจ้าสิริบุญสารทราบเรื่อง จึงได้ยกทัพมาปราบอีกครั้งจนทำให้เจ้าพระวอถึงแก่พิลาลัยในสนามรบ เจ้าคำผง เจ้าฝ่ายหน้า เจ้าทิดพรหม เจ้าก่ำ และเจ้าคำสิงห์จึงพร้อมบริวารจึงได้อพยพต่อไปยังเกาะกลางลำน้ำมูลซึ่งเรียกว่า "ดอนมดแดง" แต่เนื่องจากเป็นที่ต่ำไม่เหมาะสมที่จะสร้างเมืองใหม่จึงอพยพขึ้นมาตามลำน้ำมูลถึงห้วยแจระแม แล้วมาสร้างเมืองขึ้นที่ดงอู่ผึ้ง เมื่อปีกุน พ.ศ. 2322 แล้วมีหนังสือกราบบังคมทูลขอขึ้นอยู่ในขอบขัณฑสีมาของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช แห่งกรุงธนบุรี จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานนามเมืองที่ตั้งว่าเมืองอุบล เพื่อเป็นการรำลึกถึงบ้านเมืองเดิมของตนคือเมืองนครเขื่อนขันธ์กาบแก้วบัวบาน (หนองบัวลุ่มภู) จากนั้นเจ้าคำผงได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาขึ้นเป็นเจ้าผู้ครองเมืองคนแรก และได้รับพระราชทานพระราชทินนามว่า "พระปทุมสุรราช"

และปี พ.ศ. 2329 เจ้าฝ่ายหน้า ผู้น้องพระปทุมสุรราช (เจ้าคำผง) พร้อมกับนางอูสา และเจ้าคำสิงห์ผู้เป็นหลาน ได้นำไพร่พลญาติวงศาอีกส่วนหนึ่งขอแยกตัวกลับมาอยู่ที่บ้านสิงห์ท่าซึ่งเจ้าคำสูปกครองอยู่ ตั้งมั่นเป็นกองนอกหวังจะตั้งบ้านเมืองขึ้นให้ใหญ่โตสมฐานะดั่งเมืองอุบล และพระปทุมสุรราช (เจ้าคำผง) ก็เห็นสมควรด้วยกับเจ้าฝ่ายหน้า ไม่ขัดข้องประการใด จึงได้แยกย้ายกันไปทำมาหากินที่บ้านสิงห์ท่า ได้ปรับปรุงและสร้างบ้านสิงห์ท่าจนเจริญรุ่งเรืองต่อจากเจ้าคำสู

ปี พ.ศ. 2334 เกิดกบฏอ้ายเชียงแก้วได้พาพรรคพวกเข้ายึดนครจำปาศักดิ์ ความทราบถึงพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ 1 จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพระยานครราชสีมา (ทองอิน) เมื่อครั้งเป็นพระพรหม ยกกระบัตร ยกกองทัพเมืองนครราชสีมา มาปราบกบฏอ้ายเชียงแก้ว ขณะที่กองทัพนครราชสีมายกมาไม่ถึงนั้น เจ้าพระประทุมสุรราช (เจ้าคำผง) และเจ้าฝ่ายหน้า ผู้น้องซึ่งเป็นนายกองนอกที่บ้านสิงห์ท่า พร้อมเจ้าคำสิงห์ พระโอรสคนโตได้ร่วมกันยกกำลังไปปราบกบฎอ้ายเชียงแก้วก่อน ทั้งสองฝ่ายได้สู้รบกันที่บริเวณแก่งตะนะ จนกองกำลังอ้ายเชียงแก้วแตกพ่ายไป เจ้าฝ่ายหน้าจับตัวอ้ายเชียงแก้วไว้ได้ และประหารชีวิตที่แก่งตะนะปากด่านแม่น้ำมูล เมื่อกองทัพเมืองนครราชสีมายกมาถึงนครจำปาศักดิ์เหตุการณ์ก็สงบเรียบร้อยแล้ว จึงพากันยกกองทัพไปตีพวกข่า ชาติกระเสงสวาง จะรายระแดร์ ซึ่งตั้งอยู่ฝั่งตะวันออกแม่น้ำโขง จับพวกข่าเป็นเชลยได้เป็นจำนวนมาก

ปี พ.ศ. 2335 จากความดีความชอบในการปราบปรามกบฏอ้ายเชียงแก้วครั้งนี้พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาให้เจ้าฝ่ายหน้าเป็นเจ้าพระวิไชยราชสุริยวงษขัติยราช (เจ้าฝ่ายหน้า) ดำรงฐานะเจ้าผู้ครองอาณาจักรล้านช้างจำปาศักดิ์ องค์ที่ 3 แทนพระเจ้าองค์หลวงไชยกุมารที่ถึงแก่พิราลัยไป และให้เจ้าคำสิงห์เป็นเจ้าราชวงศ์เมืองโขง หรือ สีทันดร พร้อมได้ย้ายไพร่พลส่วนหนึ่งจากบ้านสิงห์ท่าไปที่นครจำปาศักดิ์ ส่วนทางบ้านสิงห์ท่าได้ให้เจ้าคำม่วง เป็นผู้ปกครองแทน

ปี พ.ศ. 2354 เจ้าพระวิไชยวรราชสุริยวงศ์ขัตติยราชได้ถึงแก่พิราลัย พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เจ้านู ซึ่งเป็นหลานพระเจ้าองค์หลวงไชยกุมาร เจ้าผู้ครองนครจำปาศักดิ์องค์ก่อน เป็นเจ้าผู้ครองนครจำปาาสักสืบต่อไป จึงทำให้เจ้าราชวงศ์เมืองโขง (เจ้าคำสิงห์) ไม่เป็นที่พอใจที่จะทำราชการกับเจ้าผู้ครองนครจำปาศักดิ์องค์ใหม่ จึงได้พาครอบครัว และไพร่พลอพยพมาอยู่ที่บ้านสิงท่าดังเดิม พร้อมนำอัฐิเจ้าพระวิไชยวรราชสุริยวงศ์ขัตติยราช (เจ้าฝ่ายหน้า) มาก่อเจดีย์บรรจุไว้ข้างองค์พระธาตุอานนท์ที่วัดมหาธาตุ เพราะเกรงว่าเจ้าผู้ครองนครจำปาศักดิ์องค์ใหม่ จะไม่เคารพอัฐิเจ้าพระวิไชยวรราชสุริยวงศ์ขัตติยราช (เจ้าฝ่ายหน้า) และได้ปรับปรุงพัฒนาบ้านสิงห์ท่าให้ใหญ่โตรุ่งเรืองขึ้นเป็นอันมาก

ปี พ.ศ. 2357 เจ้าราชวงศ์คำสิงห์ได้มีใบกราบบังคมทูลขอยกบ้านสิงห์ท่าขึ้นเป็นเมือง พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ยกฐานะบ้านสิงห์ท่าขึ้นเป็นเมืองยศสุนทร มีฐานะเป็นเมืองประเทศราช ขึ้นตรงต่อกรุงเทพฯ ให้เจ้าราชวงศ์คำสิงห์ เป็นที่พระสุนทรราชวงศา (เจ้าคำสิงห์) เจ้าผู้ครองเมืองยศสุนทรคนแรก (พ.ศ. 2357-2366) ให้เมืองยศสุนทรส่งส่วยบำรุงราชการของหลวงคือ น้ำรักสองเลขต่อเบี้ย ป่านสองเลขต่อขวด

อาณาเขตเมืองยศสุนทร

• ทิศเหนือจรดภูสีฐานด่านเมยยอดยัง (ภูเขาในท้องที่ตำบลบ้านเหล่า อำเภอคำชะอี จังหวัดมุกดาหาร และมีต้นกำเนิดลำน้ำยัง ท้องที่บ้านดงหมู ตำบลคุ้มเก่า อำเภอเขาวง จังหวัดกาฬสินธุ์)
• ทิศใต้จรดห้วยก้ากว้าก (ท้องที่อำเภอมหาชนะชัยติดต่อกับอำเภอพนมไพร จังหวัดร้อยเอ็ด), อำเภอศิลาลาดจังหวัดศรีสะเกษ)
• ทิศตะวันออกถึงบ้านคำพระมะแงลำน้ำเซ (บ้านคำพระ ตำบลคำพระ อำเภอหัวตะพาน จังหวัดอำนาจเจริญ)
• ทิศตะวันตกจรดห้วยไส้ไก่วังเจ็ก (บริเวณห้วยไส้ไก่บรรจบแม่น้ำชีท้องที่ตำบลหน่อม อำเภออาจสามารถ จังหวัดร้อยเอ็ด)
• ทิศตะวันตกเฉียงเหนือจรดห้วยตาแหลว (บริเวณห้วยตาแหลวบรรจบแม่น้ำชี ท้องที่บ้านดงหวาย ตำบลเกาะแก้ว อำเภอเสลภูมิ จังหวัดร้อยเอ็ด)

ดังนั้นจะเห็นได้ว่าบริเวณเมืองยศสุนทรในสมัยเริ่มตั้งเมืองนั้นได้มีอาณาเขตครอบคลุมพื้นที่พื้นที่บางส่วนของจังหวัดกาฬสินธุ์ และจังหวัดร้อยเอ็ดในปัจจุบัน ดังนี้

• ตำบลจุมจัง ตำบลสมสะอาด ตำบลเหล่าไฮงาม ตำบลบัวขาว ตำบลแจนแลน ตำบลหนองห้าง ตำบลเหล่าใหญ่ ตำบลกุดค้าว ตำบลนาโก และตำบลกุดหว้า ของอำเภอกุฉินารายณ์
• ตำบลกุดสิมคุ้มใหม่ และตำบลสงเปลือย ของอำเภอเขาวง
• ตำบลห้องแซง ตำบลศรีแก้ว ตำบลสามัคคี ตำบลสวาท ตำบลสร้างมิ่ง และตำบลกุดเชียงหมี ของอำเภอเลิงนกทา
• อำเภอไทยเจริญ
• อำเภอเสลภูมิ
• อำเภอโพนทอง
• อำเภอหนองพอก
• อำเภอเมยวดี
• อำเภอกุดชุม
• อำเภอป่าติ้ว
• อำเภอคำเขื่อนแก้ว
• อำเภอทรายมูล
• อำเภอเมืองยโสธร

พระญาติวงศ์

พระสุนทรราชวงศา (เจ้าคำสิงห์) มีพระอนุชา และพระขนิษฐา รวมทั้งหมด 4 พระองค์ คือ

1. พระสุนทรราชวงศาฯ (เจ้าฝ่ายบุต) เจ้าผู้ครองเมืองยศสุนทรประเทศราช องค์ที่ 3
2. เจ้านางแดง
3. เจ้านางไทย
4. เจ้านางก้อนแก้ว

พระโอรสและพระธิดา

พระสุนทรราชวงศา (เจ้าคำสิงห์) มีพระโอรสตามพงศาวดารกล่าวไว้เพียง 2 พระองค์ คือ

1. เจ้าบุตร ต่อมาเป็นที่เจ้าอุปราชเมืองยศสุนทร และถูกเจ้าพระยาบดินทรเดชา (สิงห์ สิงหเสนี) สั่งให้ประหารชีวิตในคุกเพลิง กรณีกบฎเจ้าอนุวงศ์
2. เจ้าคำ ต่อมาถูกเจ้าพระยาบดินทรเดชา (สิงห์ สิงหเสนี) สั่งให้ประหารชีวิตในคุกเพลิง กรณีกบฎเจ้าอนุวงศ์

กรณียกิจ

พระสุนทรราชวงศา (เจ้าคำสิงห์) ได้ให้ไพร่พลก่อสร้างฉางข้าว สร้างที่ว่าการเมือง สร้างท้องพระโรง (โฮงคำ)

พิราลัย

พระสุนทรราชวงศา (เจ้าคำสิงห์) ปกครองเมืองยสสุนทรประเทศราชให้ร่มเย็นเป็นสุข และเจริญรุ่งเรืองมาตลอดรัชสมัยจนถึงแก่พิราลัย ในปี พ.ศ. 2366

พงศาวลี

พงศาวลีของพระสุนทรราชวงศา (เจ้าคำสิงห์)

พระเจ้านครเชียงรุ่งแสนหวีฟ้า               พระเจ้าสุวรรณปางคำ แห่งนครเขื่อนขันธ์กาบแก้วบัวบาน                       พระมเหสี               เจ้าพระวรราชปิตา แห่งนครเขื่อนขันธ์กาบแก้วบัวบาน                             พระราชนัดดาในพระเจ้าสุริยวงศาธรรมิกราช                       พระวิไชยราชสุริยวงษขัติยราช แห่งอาณาจักรล้านช้างจำปาศักดิ์                                   พระนางบุสดีเทวี                             พระสุนทรราชวงศา (เจ้าคำสิงห์)                                         พระราชบิดา                             พระชายา                                   พระราชมารดา

อ้างอิง

• เติม วิภาคย์พจนกิจ. ประวัติศาสตร์อีสาน. พิมพ์ครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ: มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์, 2546.
• สุรศักดิ์ ศรีสำอาง. ลำดับกษัตริย์ลาว. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ: สำนักโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร. 2545.
• ประวัติจังหวัดอุบลราชธานี (ศาลากลางจังหวัดอุบลราชธานี)
• http://kanchanapisek.or.th/kp8/culture/yst/yaso23.html

ก่อนหน้า		พระสุนทรราชวงศา (เจ้าคำสิงห์)		ถัดไป
บ้านสิงห์ท่า		เจ้าผู้ครองเมืองยศสุนทรประเทศราช (พ.ศ. 2357 - พ.ศ. 2366)		พระสุนทรราชวงศา (เจ้าสีชา) พ.ศ. 2366 (3 เดือน)