พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช

จอมพล พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช (7 พฤศจิกายน พ.ศ. 2419 - 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2457) เป็นหนึ่งในพระราชโอรสกลุ่มแรกในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ทรงไปศึกษาต่อในทวีปยุโรป เมื่อกลับมาประเทศไทยทรงเข้ารับราชการในกองทัพบกและกระทรวงกลาโหมในตำแหน่งต่าง ๆ และทรงเป็นจอมพลพระองค์ที่ 2 ของกองทัพบกสยาม พระองค์ทรงเป็นต้นราชสกุล "จิรประวัติ"

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 5 พระองค์เจ้าชั้นเอก
เสนาบดีกระทรวงกลาโหม
ดำรงตำแหน่ง	11 ธันวาคม พ.ศ. 2453 - 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2456
ก่อนหน้า	สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์
ถัดไป	เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (หม่อมราชวงศ์อรุณ ฉัตรกุล)
ชายา	หม่อมเจ้าประวาศสวัสดี จิรประวัติ หม่อมเจ้าสุมนมาลย์ จิรประวัติ
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	เจ้าจอมมารดาทัพทิม พระสนมเอก
ประสูติ	7 พฤศจิกายน พ.ศ. 2419 พระบรมมหาราชวัง ประเทศสยาม
สิ้นพระชนม์	4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2457 (37 ปี) วังมหานาค ประเทศสยาม
ลายพระอภิไธย

พระประวัติ

พระกำเนิด

จอมพล พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช มีพระนามเดิมว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช เป็นพระราชบุตรลำดับที่ 18 ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาทับทิม พระสนมเอก (ธิดาของพระยาอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ โรจนดิศ)) เมื่อวันที่ 7 พฤศจิกายน พ.ศ. 2419 ในพระบรมมหาราชวัง ทรงมีพระกนิษฐาและพระกนิษฐภาดา ร่วมเจ้าจอมมารดาเดียวกัน 3 พระองค์ คือ

1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช (พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช)
2. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประเวศวรสมัย
3. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสิงหวิกรมเกรียงไกร (พระองค์เจ้าวุฒิชัยเฉลิมลาภ)

 

การศึกษา

พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช ทรงสำเร็จการศึกษาชั้นต้นที่โรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ เป็นพระราชโอรสกลุ่มแรกในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ทรงไปศึกษาต่อในทวีปยุโรป เมื่อ พ.ศ. 2428 พร้อมกัน 4 พระองค์ คือ

• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้ากิติยากรวรลักษณ์
• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้ารพีพัฒนศักดิ์
• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าประวิตรวัฒโนดม
• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช

พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช ทรงศึกษาวิชาทหาร ที่ประเทศเดนมาร์ก เมื่อ พ.ศ. 2434 - 2437 ได้รับพระราชทานพระยศเป็นนายร้อยตรีแห่งกองทัพบกเดนมาร์ก จากนั้นทรงเข้าศึกษาในโรงเรียนชั้นสูงสำหรับนายทหารทั่วไป เมื่อทรงสอบวิชาทหารปืนใหญ่ได้แล้ว ใน พ.ศ. ๒๔๓๙ จึงออกไปฝึกราชการอยู่ในกรมทหารปืนใหญ่สนามของประเทศเดนมาร์กในการนี้ได้โปรดเกล้าฯ พระราชทานพระยศ ร้อยเอก เมื่อวันที่ 3 เมษายน พ.ศ. 2439

รับราชการ

เสด็จกลับประเทศไทยเมื่อ พ.ศ. 2440 เข้ารับราชการในกองทัพบกและกระทรวงกลาโหม ทรงดำรงตำแหน่งผู้บัญชาการกรมยุทธนาธิการ, ปลัดกองทัพบก, เสนาธิการทหารบก และเสนาบดีกระทรวงกลาโหม ทรงเป็นจอมพลพระองค์ที่สองของกองทัพบกสยาม

นอกจากนี้ในวันที่ 10 เมษายน รัตนโกสินทรศก 131 หรือตรงกับปี พ.ศ. 2455 ได้มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ทรงเป็นผู้บังคับการพิเศษเสือป่า กองมณฑลนครไชยศรี

ขณะดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงกลาโหมได้ทรงปรึกษากับสมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าฯ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ เสนาธิการทหารบก ถึงความจำเป็นที่ประเทศไทยจะต้องมีเครื่องบินไว้ใช้ป้องกันประเทศ เหมือนอย่างอารยประเทศ และริเริ่มจัดตั้งกองบินทหารบก ซึ่งในเวลาต่อมาได้พัฒนาเป็นกองทัพอากาศไทย ถึงวันที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454 โปรดให้เลื่อนเป็นพระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช ทรงศักดินา 15000 และได้รับพระบรมราชานญาตให้แต่งเครื่องยศขุนตำรวจเอก ในกรมพระตำรวจเป็นกรณีพิเศษเมื่อวันที่ 12 มกราคม พ.ศ. 2456 หรือก่อนสิ้นพระชนม์เพียง 22 วัน

สิ้นพระชนม์

จอมพล พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช ได้กราบถวายบังคมลาไปรักษาพระองค์และได้เสด็จออกจากพระนครที่ท่าราชวรดิษฐ์เมื่อย่ำรุ่งของวันที่ 11 มกราคม รัตนโกสินทรศก 130 หรือตรงกับปี พ.ศ. 2454 จากนั้นเมื่อพระอาการดีขึ้นจึงได้เสด็จนิวัติพระนคร กระทั่งสิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2457 เวลา 22:43 น. ที่ วังมหานาค สิริพระชันษา 37 ปี 89 วัน วันต่อมา เวลา 14:00 น. พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินโดยกระบวนรถม้าไป ณ วังพระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช พระราชทานน้ำสรงพระศพ ทรงสวมพระชฎาพระราชทาน เจ้าพนักงานเชิญพระศพขึ้นประดิษฐานบนพระแท่นแว่นฟ้าสองชั้น ประกอบพระโกศกุดั่นใหญ่ (พระราชทานพระเกียรติยศเป็นกรณีพิเศษ) แวดล้อมด้วยเครื่องสูง 5 ชั้น แล้วทรงทอดผ้าไตร พระสงฆ์มีสมเด็จพระมหาวีรวงศ์ (ยัง เขมาภิรโต) เป็นประธานสวดสดับปกรณ์ พระราชทานเครื่องประโคมประจำพระศพ พระพิธีธรรมสวดพระอภิธรรมมีกำหนด 3 เดือน

พระโอรส-พระธิดา

 

ตราประจำราชสกุลจิรประวัติ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช ทรงได้รับพระราชทานวังมหานาคจากสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงให้เป็นที่ประทับของพระองค์และเจ้าจอมมารดาทับทิมสึบมา ทรงเป็นต้นราชสกุล จิรประวัติ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช เสกสมรสกับหม่อมเจ้าหญิงประวาศสวัสดี จิรประวัติ (ราชสกุลเดิม : โสณกุล ) (25 ธันวาคม พ.ศ. 2426 - 11 ธันวาคม พ.ศ. 2445) เมื่อวันที่ 12 สิงหาคม พ.ศ. 2441 มีพระโอรสธิดา คือ

• หม่อมเจ้าหญิงวิมลปัทมราช จิรประวัติ (17 พฤษภาคม พ.ศ. 2442 - 3 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2508)
• หม่อมเจ้าหญิงนิวาศสวัสดี จิรประวัติ (16 กรกฎาคม พ.ศ. 2443 - 28 มีนาคม พ.ศ. 2519)
• หม่อมเจ้าประสบศรีจิรประวัติ จิรประวัติ (8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2444 - 19 พฤศจิกายน พ.ศ. 2483)
• หม่อมเจ้าหญิงไม่ปรากฏพระนาม

และหลังจากที่ชายาพระองค์แรกได้สิ้นชีพตักษัยลง จึงทรงเสกสมรสใหม่กับหม่อมเจ้าหญิงสุมนมาลย์ จิรประวัติ (ราชสกุลเดิม : โสณกุล) เมื่อวันที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2447 ซึ่งหม่อมเจ้าหญิงสุมนมาลย์ (14 เมษายน พ.ศ. 2431 - 21 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2482) เป็นพระขนิษฐาร่วมพระบิดามารดาเดียวกันกับหม่อมเจ้าหญิงประวาศสวัสดี โดยเสด็จในกรมหลวงนครไชยศรีและหม่อมเจ้าหญิงสุมนมาลย์ทรงมีพระโอรสด้วยกัน 2 พระองค์ คือ

• หม่อมเจ้านิทัศนาธร จิรประวัติ (9 มกราคม พ.ศ. 2449 - 3 มีนาคม พ.ศ. 2506)
• หม่อมเจ้าขจรจิรพันธ์ จิรประวัติ (16 ตุลาคม พ.ศ. 2455 - 15 สิงหาคม พ.ศ. 2514) (เนื่องจากประสูติที่เมืองนอกจึงทรงมีพระนามลำลองว่าท่านชายนอก)

พระเกียรติยศ

พระอิสริยยศ

• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช (7 พฤศจิกายน พ.ศ. 2419 – 25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2443)
• พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นนครไชยศรีสุรเดช (25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2443 – 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453)
• พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหมื่นนครไชยศรีสุรเดช (23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 – 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454)
• พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช (11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454 – 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2457)

ภายหลังสิ้นพระชนม์

• พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช (10 กรกฎาคม พ.ศ. 2478)

พระยศ

จอมพล นายกองตรี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช
รับใช้	กองทัพบกสยาม กองเสือป่า
ชั้นยศ	จอมพล   นายกองตรี

พระยศทหาร

• จอมพล
• 28 กันยายน พ.ศ. 2449 - นายพลเอก
• 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2446 - นายพลโท
• 3 เมษายน พ.ศ. 2444 - นายพลตรี
• 21 กันยายน พ.ศ. 2441 - นายพันเอก
• 3 เมษายน พ.ศ. 2439 - นายร้อยเอก

พระยศตำรวจ

• 12 มกราคม พ.ศ. 2456 - ขุนตำรวจเอก (ขณะนั้นทรงมีพระยศเป็นจอมพลในกองทัพบก)

พระยศเสือป่า

• 29 มิถุนายน พ.ศ. 2454 - นายกองตรี (ขณะนั้นทรงมีพระยศเป็นนายพลเอกในกองทัพบก)

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2440 –   เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2454 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ (น.ร.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2443 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้าวิเศษ (ป.จ.ว.)
• พ.ศ. 2454 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์รัตนวราภรณ์ (ร.ว.)‎
• พ.ศ. 2444 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.)
• พ.ศ. 2443 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)
• พ.ศ. 2440 –   เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ))
• พ.ศ. 2452 –   เหรียญจักรมาลา (ร.จ.ม.)
• พ.ศ. 2444 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 2 (จ.ป.ร.2)
• พ.ศ. 2453 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 1 (ว.ป.ร.1)

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ

•   ญี่ปุ่น : พ.ศ. 2434 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์ดอกพอโลเนีย ชั้นสายสะพาย
•   ปรัสเซีย :   เครื่องราชอิสริยาภรณ์นกอินทรีแดง ชั้นที่1
•   จักรวรรดิรัสเซีย : พ.ศ. 2440 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อเล็กซานเดอร์ เนฟสกี้ ชั้นที่ 1
•   สหราชอาณาจักรสวีเดนและนอร์เวย์ : พ.ศ. 2440 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์เซนต์โอลาฟ ชั้นที่ 1
•   เดนมาร์ก : พ.ศ. 2441 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์แดนเนอโบร ชั้นที่ 1

พระราชสมัญญานาม

• พระบิดาแห่งกองทัพบกไทย

ราชตระกูล

พระราชตระกูลในสามรุ่นของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช	พระชนก: พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว	พระอัยกาฝ่ายพระชนก: พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว	พระปัยกาฝ่ายพระชนก: พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
			พระปัยยิกาฝ่ายพระชนก: สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี
		พระอัยยิกาฝ่ายพระชนก: สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี	พระปัยกาฝ่ายพระชนก: สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์
			พระปัยยิกาฝ่ายพระชนก: หม่อมน้อย
	พระชนนี: เจ้าจอมมารดาทับทิม ในรัชกาลที่ 5	พระอัยกาฝ่ายพระชนนี: พระยาอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ โรจนดิศ)	พระปัยกาฝ่ายพระชนนี: จมื่นอินทร์ประพาส (เลี้ยง)
			พระปัยยิกาฝ่ายพระชนนี: ท้าวมังสี (ขำ)
		พระอัยยิกาฝ่ายพระชนนี: ขรัวยายอิ่ม	พระปัยกาฝ่ายพระชนนี: ไม่ทราบ
			พระปัยยิกาฝ่ายพระชนนี: ไม่ทราบ

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2453/A/49.PDF
2. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2456/A/400.PDF
3. ส่งสัญญาบัตรไปพระราชทาน
4. พระบรมราชโองการ ประกาศ เปลี่ยนตำแหน่งเสนาบดี (กระทรวงกลาโหม)
5. แจ้งความเพิ่มเติมแจ้งความกองเสือป่า
6. "ประกาศ เลื่อน แลตั้งกรม แลตั้งเจ้าพระยา" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 28 (0 ง): 1741–1743. 11 พฤศจิกายน ร.ศ. 130. สืบค้นเมื่อ 17 กรกฎาคม พ.ศ. 2561. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
7. ประกาศกระทรวงวัง
8. กราบถวายบังคมลา
9. "ข่าวสิ้นพระชนม์ จอมพล พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช เสนาบดี กระทรวงกลาโหม" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 30 (ง): 2607–9. 8 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2456. สืบค้นเมื่อ 17 กรกฎาคม พ.ศ. 2561. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
10. http://freepages.genealogy.rootsweb.com/~royalty/thailand/i215.html
11. กิติวัฒนา (ไชยันต์) ปกมนตรี, หม่อมราชวงศ์. สายพระโลหิตในพระพุทธเจ้าหลวง. กรุงเทพฯ : ดีเอ็มดี, พ.ศ. 2551. 290 หน้า. ISBN 978-974-312-022-0
12. พระราชทานสัญญาบัตรทหารบก
13. พระราชทานสัญญาบัตรทหารบก
14. พระราชทานสัญญาบัตรทหารบก
15. พระราชทานสัญญาบัตรทหาร
16. พระราชทานสัญญาบัตรกองเสือป่า
17. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ที่ประเทศยุโรป, เล่ม 14, ตอน 25, 19 กันยายน ร.ศ. 116, หน้า 327
18. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์, เล่ม 28, ตอน 0 ง, 12 พฤศจิกายน ร.ศ. 131, หน้า 1791
19. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าฝ่ายหน้าและฝ่ายใน, เล่ม 17, ตอน 35, 25 พฤศจิกายน ร.ศ. 119, หน้า 501
20. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์, เล่ม 18, ตอน 46, 16 กุมภาพันธ์ ร.ศ. 120, หน้า 873
21. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ช้างเผือกและมงกุฎสยาม, เล่ม 17, ตอน 28, 7 ตุลาคม ร.ศ. 119, หน้า 357
22. จอมพล พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช จากเว็บไซต์กองทัพบก
23. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ ฝ่ายหน้า และฝ่ายใน, เล่ม 18, ตอน 46, 16 กุมภาพันธ์ ร.ศ. 120, หน้า 874
24. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์, เล่ม 27, ตอน 0 ง, 11 มกราคม ร.ศ. 129, หน้า 2409
25. "พระราชทานพระบรมราชานุญาตเครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 13 (ตอน 24): หน้า 250. 13 กันยายน 2440. สืบค้นเมื่อ 23 มิถุนายน 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
26. "พระราชทานพระบรมราชานุญาตเครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 14 (ตอน 26): หน้า 204. 13 กันยายน 2440. สืบค้นเมื่อ 23 มิถุนายน 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
27. http://info.dla.go.th/public/travel.do?cmd=goDetail&id=611875&random=1510502325680
28. http://www.thainationalmemorial.org/doc/150361_13.pdf

บรรณานุกรม

• สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. ราชสกุลวงศ์. พิมพ์ครั้งที่ 14, กรุงเทพฯ : สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2554. 296 หน้า. หน้า 85. ISBN 978-974-417-594-6
• สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์. จุฬาลงกรณราชสันตติวงศ์ พระนามพระราชโอรส พระราชธิดา และพระราชนัดดา. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 4, พ.ศ. 2548. 136 หน้า. ISBN 974-221-746-7
• ณัฐวุฒิ สุทธิสงคราม,พระประวัติและงานสำคัญ ของ จอมพลกรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช, พระนคร, โรงพิมพ์แพร่การช่าง, 2514.
• จดหมายเหตุพระราชกิจรายวัน พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว พ.ศ. ๒๔๕๗ (เก็บรักษาไว้ที่ หอสมุดแห่งชาติและ หอวชิราวุธานุสรณ์)

แหล่งข้อมูลอื่น

• http://www.rta.mi.th/command/33command.htm
• http://freepages.genealogy.rootsweb.com/~royalty/thailand/i215.html

ก่อนหน้า		พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช		ถัดไป
สมเด็จพระราชปิตุลาบรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช		ผู้บัญชาการกรมยุทธนาธิการ (8 สิงหาคม พ.ศ. 2444 – 11 ธันวาคม พ.ศ. 2453)		เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (หม่อมราชวงศ์ อรุณ ฉัตรกุล)
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์		เสนาบดีกระทรวงกลาโหม (11 ธันวาคม พ.ศ. 2453 – 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2456)		เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (หม่อมราชวงศ์ อรุณ ฉัตรกุล)