ภาคเหนือ (ประเทศไทย)

ภาคเหนือ เป็นภูมิภาคที่อยู่ด้านบนสุดของไทย มีลักษณะภูมิประเทศอันประกอบไปด้วยเทือกเขาสลับซับซ้อน ต่อเนื่องมาจากทิวเขาชานในประเทศพม่าและประเทศลาว ภาคเหนือมีภูมิอากาศแบบทุ่งหญ้าสะวันนา เหมือนกับพื้นที่ส่วนใหญ่ของประเทศ การที่มีพื้นที่อยู่เหนือระดับน้ำทะเลและมีเส้นละติจูดอยู่ตอนบนทำให้สภาพอากาศของภาคเหนือเปลี่ยนแปลงตามฤดูกาลอย่างเห็นได้ชัด เช่น มีฤดูหนาวที่หนาวเย็นกว่าภูมิภาคอื่น ๆ ทางด้านประวัติศาสตร์ของภาคเหนือมีความสัมพันธ์ทางวัฒนธรรมกับอาณาจักรล้านนา

ภาคเหนือ
ภูมิภาค
จากซ้ายบนไปล่างขวา: ดอยอินทนนท์, ดอยผ้าห่มปก, วัดพระธาตุดอยสุเทพราชวรวิหาร, สะพานมิตรภาพไทย–ลาว 4 (เชียงของ–ห้วยทราย) และ อุโมงค์ขุนตาน
ภาคเหนือในประเทศไทย
เมืองใหญ่สุด	เชียงใหม่
จังหวัด	9 จังหวัด จังหวัดเชียงราย จังหวัดเชียงใหม่ จังหวัดน่าน จังหวัดพะเยา จังหวัดแพร่ จังหวัดแม่ฮ่องสอน จังหวัดลำปาง จังหวัดลำพูน จังหวัดอุตรดิตถ์
พื้นที่
• ทั้งหมด	93,690.85 ตร.กม. (36,174.24 ตร.ไมล์)
ประชากร  (พ.ศ. 2561)
• ทั้งหมด	6,341,973 คน
• ความหนาแน่น	68 คน/ตร.กม. (180 คน/ตร.ไมล์)
ดัชนีการพัฒนามนุษย์
• HDI (2019)	0.762 (สูง)
เขตเวลา	UTC+7 (ประเทศไทย)
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ประวัติศาสตร์

บริเวณพื้นที่ภาคเหนือ เดิมเป็นที่ตั้งของอาณาจักรล้านนา ซึ่งพญามังรายทรงสถาปนาขึ้นในปี พ.ศ. 1835 จากการยุบรวมกันของอาณาจักรในช่วงยุคก่อนหน้า คือ หิรัญนครเงินยางเชียงแสนและหริภุญชัย และสถาปนาเมืองหลวงอย่างเป็นทางการในปี พ.ศ. 1839 ในชื่อนพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่

ภูมิศาสตร์

 

แผนที่แสดงภูมิประเทศของภาคเหนือ

 

ดอยทางภาคเหนือ

 

ภาพถ่ายดาวเทียม แสดงเทือกเขาและพื้นที่ป่าของภาคเหนือเทียบกับภูมิภาคอื่นๆ ของประเทศ

 

แผนที่ภาคเหนือ กำหนดตามสภาพเศรษฐกิจและสังคม โดยคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ

ภูมิประเทศของภาคเหนือประกอบไปด้วยเทือกเขาน้อยใหญ่สลับซับซ้อน และมีพื้นที่สำคัญของประเทศหลายจุด เช่น พื้นที่ทางด้านตะวันตกสุดของประเทศที่อำเภอแม่สะเรียง จังหวัดแม่ฮ่องสอน พื้นที่ทางด้านเหนือสุดของประเทศที่อำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย จุดสูงสุดของประเทศที่ดอยอินทนนท์ จังหวัดเชียงใหม่ นอกจากนี้ ภาคเหนือยังเป็นพื้นที่แรกของประเทศที่แม่น้ำโขงไหลผ่าน โดยจุดแรกที่แม่น้ำโขงไหลผ่านประเทศไทยอยู่บริเวณสามเหลี่ยมทองคำ อำเภอเชียงแสน จังหวัดเชียงราย

ภาคเหนือมีพื้นที่รวมทั้งหมด 193,690.85 ตารางกิโลเมตร คิดเป็นสัดส่วนร้อยละ 0.09ของพื้นที่บนผิวโลก

เขตแดนติดกับประเทศเพื่อนบ้านและภูมิภาคอื่น ๆ ของภาคเหนือ เรียงตามเข็มนาฬิกา ได้แก่ ทิศตะวันตกและทิศเหนือติดกับประเทศเมียนมาร์ ทิศเหนือและทิศตะวันออกติดกับประเทศลาว ทิศใต้ติดกับภาคกลาง พื้นที่จังหวัดพิษณุโลก และ สุโขทัย ทางด้านตะวันตกเฉียงใต้มีพื้นที่ติดกับภาคตะวันตก บริเวณจังหวัดน่าน

การแบ่งเขตการปกครอง

จังหวัดในภาคเหนือ กำหนดโดยคณะกรรมการภูมิศาสตร์แห่งชาติเมื่อปี พ.ศ. 2521 และประกาศใช้โดยราชบัณฑิตยสถาน เป็นการแบ่งตามลักษณะทางภูมิศาสตร์ ประเพณี สังคม วัฒนธรรมและภาษา เป็นการแบ่งระบบ 6 ภูมิภาค ประกอบไปด้วย 9 จังหวัด ตามลักษณะภูมิภาคตามธรรมชาติที่ตั้งอยู่ในเขตภูเขา

นอกจากการแบ่งตามราชบัณฑิตยสถานแล้ว ยังมีหน่วยงานที่เคยจัดแบ่งภูมิภาคของประเทศไทยขึ้นเพื่อกำหนดแผนบริหารงานด้านเศรษฐกิจและสังคม ซึ่งเป็นการแบ่งภูมิภาคอย่างไม่เป็นทางการได้แก่ คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ โดยกำหนดให้ภาคเหนือมีทั้งหมด 17 จังหวัด ประกอบด้วย 9 จังหวัดภาคเหนือข้างต้น กับอีก 8 จังหวัด ได้แก่ จังหวัดตาก พิษณุโลก สุโขทัย เพชรบูรณ์ พิจิตร กำแพงเพชร นครสวรรค์ และจังหวัดอุทัยธานี

จังหวัดทั้ง 9 ของภาคเหนือในการแบ่งเช่นนี้อาจเรียกว่า ภาคเหนือตอนบน ซึ่งส่วนใหญ่เคยเป็นที่ตั้งของอาณาจักรล้านนามาก่อน (สำหรับจังหวัดอุตรดิตถ์และจังหวัดตากเคยเป็นบางส่วน) และมีภาษาถิ่นเป็นคำเมือง ส่วน 8 จังหวัดที่เหลืออาจเรียกว่า ภาคเหนือตอนล่าง ซึ่งมีศูนย์กลางอยู่ที่จังหวัดพิษณุโลกและจังหวัดนครสวรรค์ อันเป็นศูนย์กลางการคมนาคมที่สำคัญ ปัจจุบันการแบ่งแบบนี้ไม่นิยมใช้อ้างอิงในเอกสารของทางราชการและบทความทางวิชาการอื่น ๆ เนื่องจากราชบัณฑิตยสถานได้กำหนดให้จังหวัดเหล่านี้ เป็นจังหวัดในเขตภาคกลาง ยกเว้นจังหวัดตากอยู่ในภาคตะวันตก

จังหวัดในภาคเหนือที่แบ่งตามราชบัณฑิตยสถานมี 9 จังหวัด ได้แก่

ตราประจำ จังหวัด	ชื่อจังหวัด อักษรไทย	ชื่อจังหวัด อักษรโรมัน	จำนวนประชากร (คน)	พื้นที่ (ตร.กม.)	ความหนาแน่น (คน/ตร.กม.)
	จังหวัดเชียงราย	Chiang Rai	1,292,130	11,678.4	110.64
	จังหวัดเชียงใหม่	Chiang Mai	1,640,479	20,107.0	81.6
	จังหวัดน่าน	Nan	476,363	11,472.1	41.5
	จังหวัดพะเยา	Phayao	486,304	6,335.1	76.8
	จังหวัดแพร่	Phrae	460,756	6,538.6	70.5
	จังหวัดแม่ฮ่องสอน	Mae Hong Son	242,742	12,681.3	19.1
	จังหวัดลำปาง	Lampang	761,949	12,534.0	60.8
	จังหวัดลำพูน	Lamphun	404,560	4,505.9	89.8
	จังหวัดอุตรดิตถ์	Uttaradit	462,618	7,838.6	59.0

ประชากรศาสตร์

ภาษา

พื้นที่ของจังหวัดเชียงใหม่ เชียงราย แม่ฮ่องสอน พะเยา ลำพูน ลำปาง แพร่ น่าน และบางส่วนของจังหวัดอุตรดิตถ์ เคยเป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรล้านนา ทำให้เกิดลักษณะของตัวอักษรและสำเนียงเฉพาะถิ่น เรียกว่าอักษรธรรมล้านนา (ตั๋วเมือง) และภาษาถิ่นพายัพ (กำเมือง)

สถิติประชากร

อันดับ	จังหวัด	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2561)	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2558)	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2557)	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2556)	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2555)	! จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2554)	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2553)
1	เชียงใหม่	1,763,742	1,728,242	1,678,284	1,666,888	1,655,642	1,646,144	1,640,479
2	เชียงราย	1,292,130	1,277,950	1,207,699	1,204,660	1,200,423	1,198,656	1,198,218
3	ลำปาง	742,883	752,356	753,013	754,862	756,811	757,534	761,949
4	น่าน	478,989	479,518	478,264	477,912	477,673	476,612	476,363
5	พะเยา	475,215	482,645	484,454	486,744	488,120	486,472	486,304
6	อุตรดิตถ์	455,403	459,768	460,400	460,995	461,294	461,040	462,618
7	แพร่	445,090	452,346	454,083	456,074	457,607	458,750	460,756
8	ลำพูน	405,955	406,385	405,468	405,268	404,673	403,952	404,560
9	แม่ฮ่องสอน	282,566	273,764	248,178	246,549	244,356	244,048	242,742
—	รวม	6,341,973	6,312,974	6,169,843	6,159,952	6,146,599	6,133,208	6,133,989

เมืองใหญ่

รายการเมืองใหญ่ที่สุดในภาคเหนือ 20 อันดับแรก เรียงตามจำนวนประชากร

การศึกษา

สถาบันอุดมศึกษาที่สำคัญ ได้แก่

มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ศูนย์ลำปาง มหาวิทยาลัยพะเยา มหาวิทยาลัยแม่โจ้ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลล้านนา เขตพื้นที่พายัพ เชียงใหม่ เขตพื้นที่เชียงราย เขตพื้นที่ลำปาง เขตพื้นที่น่าน

มหาวิทยาลัยราชภัฏ กลุ่มภาคเหนือ วิทยาเขตเชียงใหม่ วิทยาเขตแม่ฮ่องสอน วิทยาเขตเชียงราย วิทยาเขตลำปาง วิทยาเขตอุตรดิตถ์ มหาวิทยาลัยนอร์ท-เชียงใหม่ มหาวิทยาลัยพายัพ เชียงใหม่ วิทยาลัยเชียงราย มหาวิทยาลัยเนชั่น ลำปาง

การขนส่ง

การขนส่งทางอากาศ

• ท่าอากาศยานเชียงใหม่
• ท่าอากาศยานแม่ฟ้าหลวง เชียงราย
• ท่าอากาศยานน่านนคร
• ท่าอากาศยานลำปาง
• ท่าอากาศยานแพร่
• ท่าอากาศยานแม่ฮ่องสอน
• ท่าอากาศยานปาย

การขนส่งทางบก

ดูเพิ่มเติมที่: รายการทางหลวงแผ่นดินในประเทศไทย/หมวด 1 และ ทางรถไฟสายเหนือ

• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 1 (ลำปาง–งาว–พะเยา–เชียงราย–แม่สาย)
• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 11 (อุตรดิตถ์–เด่นชัย–ลำปาง–ลำพูน–เชียงใหม่)
• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 101 (สุโขทัย–เด่นชัย–แพร่–น่าน–ด่านพรมแดน)
• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 103 (งาว–ร้องกวาง)
• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 105 (แม่สอด–แม่สะเรียง)

สถานที่สำคัญ

 

ภาพพาโนรามาภูชี้ฟ้า

อุทยานแห่งชาติ

ในภาคเหนือตอนบนเป็นดอยสูงสลับซับซ้อนหลายชั้น มีอุทยานแห่งชาติสำคัญหลายแห่ง เช่น

จังหวัดเชียงใหม่ อุทยานแห่งชาติดอยอินทนนท์ อุทยานแห่งชาติดอยสุเทพ-ปุย อุทยานแห่งชาติขุนขาน อุทยานแห่งชาติดอยผ้าห่มปก อุทยานแห่งชาติดอยเวียงผา อุทยานแห่งชาติผาแดง อุทยานแห่งชาติแม่ตะไคร้ อุทยานแห่งชาติแม่โถ อุทยานแห่งชาติแม่วาง อุทยานแห่งชาติศรีลานนา อุทยานแห่งชาติห้วยน้ำดัง อุทยานแห่งชาติออบขาน อุทยานแห่งชาติออบหลวง จังหวัดลำพูน อุทยานแห่งชาติแม่ปิง อุทยานแห่งชาติดอยขุนตาล

จังหวัดเชียงราย อุทยานแห่งชาติดอยหลวง อุทยานแห่งชาติขุนแจ อุทยานแห่งชาติลำน้ำกก อุทยานแห่งชาติภูชี้ฟ้า อุทยานแห่งชาติถ้ำหลวง-ขุนน้ำนางนอน จังหวัดลำปาง อุทยานแห่งชาติแจ้ซ้อน อุทยานแห่งชาติดอยจง อุทยานแห่งชาติแม่วะ อุทยานแห่งชาติถ้ำผาไท อุทยานแห่งชาติเขลางค์บรรพต จังหวัดพะเยา อุทยานแห่งชาติดอยภูนาง อุทยานแห่งชาติแม่ปืม อุทยานแห่งชาติภูซาง จังหวัดอุตรดิตถ์ อุทยานแห่งชาติภูสอยดาว อุทยานแห่งชาติลำน้ำน่าน อุทยานแห่งชาติต้นสักใหญ่

จังหวัดแม่ฮ่องสอน อุทยานแห่งชาติน้ำตกแม่สุรินทร์ อุทยานแห่งชาติถ้ำปลา-น้ำตกผาเสื่อ อุทยานแห่งชาติแม่เงา อุทยานแห่งชาติสาละวิน จังหวัดน่าน อุทยานแห่งชาติดอยภูคา อุทยานแห่งชาติขุนสถาน อุทยานแห่งชาติศรีน่าน อุทยานแห่งชาติขุนน่าน อุทยานแห่งชาติแม่จริม อุทยานแห่งชาตินันทบุรี อุทยานแห่งชาติถ้ำสะเกิน จังหวัดแพร่ อุทยานแห่งชาติเวียงโกศัย อุทยานแห่งชาติแม่ยม อุทยานแห่งชาติดอยผากลอง

เขื่อน

เขื่อนของการไฟฟ้าฝ่ายผลิตฯ ที่สำคัญ ได้แก่

• เขื่อนสิริกิติ์ จังหวัดอุตรดิตถ์
• เขื่อนแม่งัดสมบูรณ์ชล จังหวัดเชียงใหม่
• เขื่อนแม่กวงอุดมธารา จังหวัดเชียงใหม่
• เขื่อนกิ่วลม จังหวัดลำปาง
• เขื่อนกิ่วคอหมา จังหวัดลำปาง

เทือกเขาที่สำคัญ

• ทิวเขาตะนาวศรี
• ทิวเขาถนนธงชัย
• ทิวเขาหลวงพระบาง
• ทิวเขาผีปันน้ำ
• ทิวเขาดอยมอนกุจู
• ทิวเขาดอยอินทนนท์
• ทิวเขาขุนตาน
• ทิวเขาพลึง
• ทิวเขาดอยภูสอยดาว

อ้างอิง

1. "Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2020-07-07.
2. ราชบัณฑิตยสถาน
3. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2561." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.bora.dopa.go.th/stat/y_stat61.htm 2562. สืบค้น 6 ธันวาคม 2561.
4. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2558." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.bora.dopa.go.th/stat/y_stat58.htm 2558. สืบค้น 16 กุมภาพันธ์ 2559.
5. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2557." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.bora.dopa.go.th/stat/y_stat57.html 2558. สืบค้น 1 มีนาคม 2558.
6. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักทะเบียนกลาง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเนกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่างๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ ๓๑ ธันวาคม ๒๕๕๖, เล่ม ๑๓๑, ตอน ๔๑ ง , ๔ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๕๗, หน้า ๑
7. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2555." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.bora.dopa.go.th/stat/y_stat55.html 2555. สืบค้น 3 เมษายน 2556.
8. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2554." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.bora.dopa.go.th/stat/y_stat54.html 2555. สืบค้น 6 เมษายน 2555.
9. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2553." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: [1] 2553. สืบค้น 22 มีนาคม 2554.
10. [2]

แหล่งข้อมูลอื่น

•   ภาคเหนือ (ประเทศไทย) คู่มือการท่องเที่ยวจากวิกิเดินทาง (อังกฤษ)

พิกัดภูมิศาสตร์: 19°N 99°E / 19°N 99°E / 19; 99