ภาษาคีร์กีซ

ภาษาคีร์กีซ (Kyrgyz Language; Кыргыз тили, Kyrgyz tili; قىرعىز تىلى) เป็นภาษากลุ่มเตอร์กิกตะวันออกเฉียงเหนือ เป็นภาษาราชการของประเทศคีร์กีซสถานคู่กับภาษารัสเซีย มีผู้พูด 7 ล้านคน ในคีร์กีซสถาน จีน อัฟกานิสถาน คาซัคสถาน ทาจิกิสถาน ตุรกี อุซเบกิสถาน ปากีสถานและรัสเซีย เขียนด้วยอักษรซีริลลิกดัดแปลงในคีร์กีซสถาน และอักษรอาหรับดัดแปลงในจีน เคยเขียนด้วยอักษรละตินในช่วง พ.ศ. 2471 - 2483 หลังจากคีร์กีซสถานได้รับเอกราชเมื่อ พ.ศ. 2534 มีผู้เสนอให้ใช้อักษรละตินอีกแต่ไม่สำเร็จ

ภาษาคีร์กีซ
кыргыз тили, кыргызча, قىرعىزچا, قىرعىز تىلى, kyrgyz tili, kyrgyzca
ภูมิภาค	คีร์กีซสถาน อัฟกานิสถาน ทาจิกิสถาน เขตปกครองตนเองซินเจียงอุยกูร์ (จีน)
ชาติพันธุ์	คีร์กีซ
จำนวนผู้พูด	3,136,733 (2536)  (ไม่พบวันที่)
ตระกูลภาษา	ตระกูลภาษาอัลไตอิก ภาษากลุ่มเตอร์กิก ภาษากลุ่มคีร์กีซ-อัลไต หรือ ภาษากลุ่มคีร์กีซ-เคียบชาค ภาษาคีร์กีซ
สถานภาพทางการ
ภาษาทางการ	คีร์กีซสถาน
รหัสภาษา
ISO 639-1	ky
ISO 639-2	kir
ISO 639-3	kir

ประวัติ

ยุคก่อนประวัติศาสตร์

กลุ่มชนกลุ่มแรกที่รู้จักกันในชื่อชาวคีร์กิซได้มีการกล่าวถึงในยุคกลางตอนต้นของเอกสารจีนในฐานะเพื่อนบ้านทางเหนือ และบางครั้งเป็นกลุ่มจักรวรรดิเติร์กในทุ่งหญ้าสเตปที่อยู่ในมองโกเลีย ชาวคีร์กิซเกี่ยวข้องกับเส้นทางการค้านานาชาติในชื่อเส้นทางสายไหม ในยุคจักรวรรดิ์อุยกูร์เมื่อราว 297 ปีก่อนพุทธศักราช ชนกลุ่มนี้พูดภาษากลุ่มเตอร์กิกที่แตกต่างจากภาษาเตอร์กิกโบราณไปเล็กน้อย และเขียนด้วยอักษรรูนแบบเดียวกัน หลังจากมีชัยชนะเหนืออุยกูร์ ชาวคีร์กีซไม่ได้ครอบครองทุ่งหญ้าสเตปในมองโกเลีย และประวัติศาสตร์ของพวกเขาในช่วงนี้เป็นที่รู้จักน้อยมาก แต่เชื่อว่าพวกเขาคงอาศัยในบริเวณไม่ไกลจากบริเวณที่อยู่ในปัจจุบันนี้

บรรพบุรุษของชาวเติร์กทุกวันนี้ อาจจะเป็นเผ่าซาโมเยคใต้หรือเผ่าเยนิเซยันที่เข้ามาติดต่อกับวัฒนธรรมเติร์ก หลังจากมีชัยชนะเหนืออุยกูร์และตั้งหลักแหล่งในบริเวณออร์คอน ซึ่งเป็นบริเวณที่พบหลักฐานภาษาเตอร์กิกที่เก่าที่สุดในพุทธศตวรรษที่ 14 เอกสารของชาวจีนและมุสลิมในพุทธศตวรรษที่ 12 - 17 อธิบายว่าชาวคีร์กิซว่าเป็นพวกผมแดง ตาสีเขียว

ลูกหลานของชาวคีร์กิซที่สืบเชื้อสายมาจากชาวไซบีเรียได้รับการยืนยันจากข้อมูลทางพันธุกรรม 63% ของชายชาวคีร์กิซในปัจจุบันมี DNA บนโครโมโซม Y Ria1 ซึ่งพบในชาวทาจิก 64% ชาวยูเครน 54% ชาวโปแลนด์ 56% และชาวไอซ์แลนด์ 29%

ถ้าชาวคีร์กิซสืบเชื้อสายมาจากเผ่าซาโมเยคในไซบีเรีย ชาวคีร์กิซจะต้องเคยพูดภาษาในตระกูลภาษายูราลิกมาก่อนที่จะเข้าสู่บริเวณออร์คอน ถ้าเป็นลูกหลานของเผ่าเยนิเซยัน พวกเขาจะเป็นลูกหลานของกลุ่มชนชื่อเดียวกันที่เริ่มเข้าสู่ดินแดนที่เป็นประเทศคีร์กีซสถานในปัจจุบันจากบริเวณแม่น้ำเยนิเซยในไซบีเรียตอนกลางเมื่อพุทธศตวรรษที่ 15 อย่างไรก็ตาม ทฤษฎีที่มาจากเผ่าเยนิเซยันมีข้อโต้แย้งมาก เพราะความใกล้เคียงทางวัฒนธรรมและภาษาของชาวคีร์กิซและชาวคาซัค คำอธิบายในยุคแรกๆ เกี่ยวกับชาวคีร์กิซในเอกสารจีน กล่าวว่าพวกเขามีผมสีแดงและตาสีเขียวซึ่งเป็นลักษณะของกลุ่มชาวคอเคซอยด์ ที่พูดภาษาในตระกูลภาษาอินโด-ยุโรเปียนในยุคนั้น ซึ่งปัจจุบันยังพบอยู่ในยูเรเชียตอนกลาง ยิ่งไปกว่านั้น ยังไม่มีหลักฐานที่เชื่อมต่อภาษาคีร์กิซเข้ากับตระกูลภาษายูราลิกหรือเยนิเซยัน จึงไม่แน่นอนว่าชาวคีร์กิซในปัจจุบันเป็นลูกหลานของชาวคีร์กิซในยุคกลางหรือไม่

ยุคอาณานิคม

ในยุคที่ถูกปกครองโดยตุรกี (พ.ศ. 2419 - 2460) คาซัคและคีร์กิซถูกเรียกรวมกันว่าคีร์กิซ และส่วนที่เป็นคีร์กิซสถานในปัจจุบันเรียกว่าคีร์กิซดำ แม้ว่าภาษาคีร์กิซจะมีที่มาจากสาขาเดียวกับภาษาอัลไตและภาษาอื่นๆที่ใช้พูดทางตะวันออกเฉียงเหนือของคีร์กิซสถาน แต่ภาษาคีร์กิซในปัจจุบันมีความใกล้เคียงกับภาษาคาซัคและบางครั้งจัดอยู่ในภาษากลุ่มโนกายของภาษากลุ่มเคียปชักซึ่งเป็นกลุ่มย่อยของภาษากลุ่มเตอร์กิก ถ้าตัดอิทธิพลจากภาษาคาซัคออกไปแล้ว ภาษาคีร์กิซยังคงมีความคล้ายคลึงกับภาษาอัลไตอยู่ ภาษาคีร์กิซสมัยใหม่ไม่มีระบบการเขียนที่เป็นมาตรฐานจนกระทั่ง พ.ศ. 2466 จึงมีการเขียนที่ปรับปรุงมาจากอักษรอาหรับ จากนั้นเปลี่ยนเป็นอักษรละตินที่พัฒนาโดยคาซืม ตืย์นืย์สตานอฟ และเปลี่ยนเป็นอักษรอาหรับใน พ.ศ. 2483 ในทันทีที่ได้รับเอกราช มีการอภิปรายเกี่ยวกับการเปลี่ยนตัวอักษรแต่ยังไม่ได้ข้อสรุป

ความเปลี่ยนแปลงในยุคหลังโซเวียต

ความแตกต่างอย่างหนึ่งระหว่างคีร์กิซสถานกับคาซัคสถาน คือชาวคีร์กิซนิยมใช้ภาษาของตนมากกว่า และอยู่กันเป็นกลุ่มก้อนชัดเจนกว่า หลังได้รับเอกราชจากโซเวียต รัฐลาลของอะกาเยฟเสนอให้ใช้ภาษาคีร์กิซเป็นภาษาราชการและบังคับให้ชาวยุโรปหันมาใช้ภาษาคีร์กิซ ซึ่งชาวยุโรปที่ส่วนใหญ่เป็นชาวรัสเซียต่อต้านนโยบายนี้มาก ใน พ.ศ. 2535 มีการออกกฎหมายบังคับให้ธุรกิจทุกอย่างต้องใช้ภาษาคีร์กิซเท่านั้นภายใน พ.ศ. 2540 แต่ในเดือนมีนาคม พ.ศ. 2549 รัฐสภาของคีร์กิซสถานยอมให้ใช้ภาษารัสเซียเป็นภาษาราชการคู่กับภาษาคีร์กิซอีกภาษา ซึ่งการเปลี่ยนแปลงนี้ได้รับแรงกดดันจากรัสเซียด้วย

สัทวิทยา

สระ

	สระหน้า		สระกลางลิ้น^1	สระหลัง
	ปากเหยียด	ปากห่อ		ปากเหยียด	ปากห่อ
สระลิ้นยกสูง	и [i]	ү [y]		ы [ɯ]	у [u] ю [ju]
สระลิ้นระดับกลาง	э [e] е [je]	ө [ø]			о [o] ё [jo]
สระลิ้นลดต่ำ				а [ɑ] я [jɑ]

พยัญชนะ

หน่วยเสียงพยัญชนะภาษาคีร์กีซ:

	เสียงริมฝีปาก	เสียงฟัน/ เสียงปุ่มเหงือก	เสียงหลังปุ่มเหงือก	เสียงเพดานแข็ง	เสียงเพดานอ่อน/ เสียงลิ้นไก่
เสียงระเบิด (เสียงหยุด)	п б [p] [b]	т д [t] [d]			к г [k]/[q] [g]/[ʁ]
เสียงนาสิก	м [m]	н [n]			ң [ŋ]
เสียงรัว		р [r]
เสียงเสียดแทรก	(ф) (в) ([f]) ([v])	с з [s] [z]	ш [ʃ]		х [χ]
เสียงกักเสียดแทรก			ч ж [t​͡ʃ] [d​͡ʒ]
เสียงเปิด		л [l]		й [j]

ระบบการเขียน

ใช้อักษรซีริลลิกดัดแปลงดังนี้:

Capital	Small	Name	Sound
Ң	ң	ың	/ŋ/
Ү	ү	ү	/y/
Ө	ө	ө	/ø/

А Б (В) Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н Ң О Ө П Р С Т У Ү (Ф) Х Ц Ч Ш Щ (Ъ) Ы (Ь) Э Ю Я

อ้างอิง

1. "[1] Ethnologue"
2. The Eurasian Heartland: A continental perspective on Y-chromosome diversity (pdf)

• Library of Congress, Country Studies, Kyrgyzstan
• Comrie, Bernard. 1983. The languages of the Soviet Union. Cambridge: Cambridge University Press
• Beckwith, Christopher I. 1987/1993. "The Tibetan Empire in Central Asia." Princeton: Princeton University Press

แหล่งข้อมูลอื่น

 

วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี ในภาษาคีร์กีซ

• Root Vowels and Affix Vowels: Height Effects in Kyrgyz Vowel Harmony
• Kyrgyz Wiki
• Kyrgyz exercises (ญี่ปุ่น)
• The Talking Kyrgyz Phrasebook
• Кыргыз тили - Kyrgyz language resources (รัสเซีย)