วิกิพีเดีย
มณฑลพายัพ
มณฑลพายัพ เป็นมณฑลหนึ่งในการปกครองส่วนภูมิภาคระบบมณฑลเทศาภิบาลของราชอาณาจักรสยาม ครอบคลุมพื้นที่ภาคเหนือตอนบน
มณฑลพายัพ | |
---|---|
มณฑลเทศาภิบาล | |
พ.ศ. 2437 – 2476 | |
แผนที่แสดง 6 หัวเมืองมณฑลพายัพ มณฑลพายัพเดิม ส่วนที่แยกไปเป็นมณฑลมหาราษฎร์ ต่อกลับมาเข้ากับมณฑลพายัพเช่นเดิม | |
ยุคประวัติศาสตร์ | รัตนโกสินทร์ |
• จัดตั้ง | พ.ศ. 2437 |
• เปลี่ยนชื่อ | 21 มกราคม พ.ศ. 2444 |
• จัดตั้งมณฑลมหาราษฎร์ | 1 เมษายน พ.ศ. 2459 |
• รวมมณฑลมหาราษฎร์ไว้ในการปกครอง | 31 มีนาคม พ.ศ. 2469 |
• ยุบเลิก | 9 ธันวาคม พ.ศ. 2476 |
ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของ | ไทย |
ประวัติศาสตร์
- มณฑลลาวเฉียง
ในปี พ.ศ. 2437 จากการที่หัวเมืองประเทศราชล้านนาถูกอังกฤษและฝรั่งเศสขนาบโอบล้อม พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงทรงกระกรุณาโปรดฯให้ 5 หัวเมืองประเทศราชล้านนา จัดขึ้นเป็นมณฑลลาวเฉียง
- มณฑลพายัพ
ในปี พ.ศ. 2442 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนเป็นมณฑลตะวันตกเฉียงเหนือ แล้วจึงเปลี่ยนมาเป็นมณฑลพายัพ ในปลายปีเดียวกัน ซึ่งประกอบด้วย 6 หัวเมือง คือ
- นครเชียงใหม่ - ครอบคลุมพื้นที่เมืองเชียงใหม่ เมืองแม่ฮ่องสอน และเมืองเชียงราย
- นครลำปาง - ครอบคลุมพื้นที่เมืองพะเยา เมืองงาว
- นครลำพูน
- นครน่าน - ครอบคลุมพื้นที่เมืองนครน่าน เมืองเชียงของ เมืองเทิง เมืองเชียงคำ เมืองปง เมืองเชียงม่วน และแขวงไชยบุรี สปป. ลาว ทั้งหมด
- นครแพร่
- เมืองเถิน (ต่อมา พ.ศ. 2446 ยุบลงรวมเข้ากับนครลำปาง)
ต่อมา ในปี พ.ศ. 2458 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้แยกนครลำปาง นครน่าน และนครแพร่ ออกเป็นมณฑลมหาราษฎร์ ตั้งสำนักข้าหลวงใหญ่มณฑลที่เมืองนครแพร่ และต่อมา พ.ศ. 2469 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้ยุบมณฑลมหาราษฎร์ รวมกันมณฑลพายัพตามเดิม
รายพระนามและรายนามผู้ปกครอง
เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
7 | พระเจ้าอินทวิชยานนท์ | พระเจ้านครเชียงใหม่ | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2416 - 2440 |
8 | เจ้าอินทวโรรสสุริยวงศ์ | เจ้านครเชียงใหม่ | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2444 - 2452 |
9 | พลตรี เจ้าแก้วนวรัฐ | เจ้านครเชียงใหม่ | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2454 - 2482 |
เจ้าผู้ครองนครลำพูน
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
8 | เจ้าเหมพินธุไพจิตร | เจ้านครลำพูน | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2431 - 2439 |
9 | เจ้าอินทยงยศโชติ | เจ้านครลำพูน | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2439 - 2454 |
10 | พลตรี เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ | เจ้านครลำพูน | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2454 - 2486 |
เจ้าผู้ครองนครลำปาง
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
12 | เจ้านรนันทไชยชวลิต | เจ้านครลำปาง | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2430 - 2440 |
13 | พลตรี เจ้าบุญวาทย์วงศ์มานิต | เจ้านครลำปาง | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2440 - 2465 |
14 | เจ้าน้อยแก้วเมืองพรวน ณ ลำปาง | รั้งตำแหน่งเจ้านครลำปาง | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2465 - 2468 |
เจ้าผู้ครองนครน่าน
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
8 | พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช | พระเจ้านครน่าน | หลวงติ๋นมหาวงศ์ | พ.ศ. 2436 - 2461 |
9 | เจ้ามหาพรหมสุรธาดา | เจ้านครน่าน | หลวงติ๋นมหาวงศ์ | พ.ศ. 2461 - 2474 |
เจ้าผู้ครองนครแพร่
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
4 | เจ้าพิริยเทพวงษ์ | เจ้านครแพร่ | เทพวงศ์ | พ.ศ. 2432 - 2445 |
- | ยกเลิกตำแหน่งเจ้าผู้ครองนครแพร่ | ผู้ว่าราชการฯ | - | พ.ศ. 2445 |
ข้าหลวง
โรงเรียนประจำมณฑลพายัพ
- โรงเรียนประจำมณฑลพายัพ "ยุพราชวิทยาลัย" ปัจจุบันคือ โรงเรียนยุพราชวิทยาลัย จังหวัดเชียงใหม่
- โรงเรียนสตรีประจำมณฑลพายัพ "วัฒโนทัยพายัพ" ปัจจุบันคือ โรงเรียนวัฒโนทัยพายัพ จังหวัดเชียงใหม่
แหล่งข้อมูลอื่น
- เนื้ออ่อน ขรัวทองเขียว. “รัฐสยามกับล้านนา พ.ศ. 2417–2476.” วิทยานิพนธ์ดุษฎีบัณฑิต ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2553.
- พรพรรณ จงวัฒนา. “กรณีพิพาทระหว่างเจ้านครเชียงใหม่กับคนในบังคับอังกฤษอันเป็นเหตุให้รัฐบาลสยามจัดการปกครองมณฑลพายัพ (พ.ศ. 2401–2445).” วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต แผนกวิชาประวัติศาสตร์ บัณฑิตวิทยาลัย จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2517.
- ภิญญพันธุ์ พจนะลาวัณย์. “สภาวะการกลายเป็นมณฑลพายัพ: ประวัติศาสตร์ของอำนาจ-ความรู้ และการผลิตพื้นที่โดยสยาม (พ.ศ. 2416–2475).” วิทยานิพนธ์ดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 2562.
- สรัสวดี ประยูรเสถียร. “การปฏิรูปการปกครองมณฑลพายัพ (พ.ศ. 2436–2476).” ปริญญานิพนธ์มหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร, 2523.
อ้างอิง
- ข่าวพระเจ้านครเชียงใหม่ถึงแก่พิลาไลย
- การตั้งเจ้าอุปราชเมืองนครเชียงใหม่เป็นเจ้าผู้ครองนคร ราชกิจจานุเบกษา 1 ธันวาคม รศ. 120
- ข่าวพิราไลย
- แจ้งความกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ให้เจ้าอุปราช (เจ้าแก้ว) ว่าที่เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่
- ข่าวพิลาไลย (เจ้าเหมพินธุไพจิตร เจ้านครลำพูน)
- ข่าวพิราไลยราชกิจจานุเบกษา เล่ม 27 วันที่ 26 มีนาคม ร.ศ. 129 หน้า 3124
- ข่าวพิลาไลย
- ราชกิจจานุเบกษา วันที่ 8 เมษายน พ.ศ. 2466 เล่มที่ 40 หน้า82