ฟองมัน

ฟองมัน หรือ ตาไก่ (๏) เป็นเครื่องหมายวรรคตอนที่นิยมใช้ในหนังสือไทยสมัยโบราณ ใช้เมื่อขึ้นต้นบท ตอน หรือเรื่อง ทั้งคำประพันธ์ร้อยกรองและร้อยแก้ว โดยไม่จำเป็นต้องย่อหน้าหรือขึ้นบรรทัดใหม่ อย่างไรก็ตาม ในปัจจุบันนี้นิยมใช้ฟองมันเมื่อขึ้นต้นบทร้อยกรองเท่านั้น

อักษรไทย
๏
รูปพยัญชนะ
ก	ข	ฃ	ค	ฅ	ฆ	ง	จ
ฉ	ช	ซ	ฌ	ญ	ฎ	ฏ	ฐ
ฑ	ฒ	ณ	ด	ต	ถ	ท	ธ
น	บ	ป	ผ	ฝ	พ	ฟ	ภ
ม	ย	ร	ล	ว	ศ	ษ	ส
		ห	ฬ	อ	ฮ
รูปสระ
ะ	–ั	า	–ํ	–ิ	'	"
–ุ	–ู	เ	โ	ใ	ไ	–็
อ	ว	ย	ฤ	ฤๅ	ฦ	ฦๅ
รูปวรรณยุกต์
		–่	–้	–๊	–๋
เครื่องหมายอื่น ๆ
		–์	–๎	–ฺ
เครื่องหมายวรรคตอน
		ฯ	ฯลฯ		ๆ
		๏	๚	๛	┼

๏ เดือนสิบเอ็ดเสร็จธุระพระวสา

รับกฐินภิญโญโมทนา

ชุลีลาลงเรือเหลืออาลัย

จาก นิราศภูเขาทอง

นอกจากเครื่องหมายฟองมันที่เป็นรูปวงกลมแล้ว ในสมัยโบราณยังนิยมใช้เครื่องหมาย ฟองมันฟันหนู ( ๏”) นั่นคือ มีเครื่องหมาย ฟันหนู (") วางอยู่บนฟองมัน ใช้กำกับเมื่อจะขึ้นต้นบท หรือตอน โดยมีชื่อเรียกอื่นอีก เช่น ฟันหนูฟองมัน หรือ ฝนทองฟองมัน บางแห่งใช้เครื่องหมายวงกลมเล็ก ( ๐”) มีฟันหนูวางอยู่ข้างบน เรียกว่า ฟองดัน ก็มี

รูปแบบ

เครื่องหมายฟองมันที่พบทั้งหมด มี 3 แบบ คือ

• วงกลมวงเดียว
• วงกลม 2 วงซ้อนกัน
• วงกลมและมีจุดตรงกลาง

แบบแรกพบในสมัยสุโขทัย สองแบบหลังพบในสมัยอยุธยา ส่วนในสมัยรัตนโกสินทร์พบทั้ง 3 แบบ ในสมัยสุโขทัยจะมีการเขียนอักษรอยู่ 2 ลักษณะ คือ เขียนเรียงต่อไปจนจบเรื่องโดยไม่มีการเว้นวรรค หรือ มีการเว้นวรรคควบคู่กับการใช้เครื่องหมายฟองมัน ศิลาจารึกที่พบว่ามีการใช้เครื่องหมายเหล่านี้ อาทิ ศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหง (ด้านที่ 3 และ 4), ศิลาจารึกวังชิ้น, ศิลาจารึกนครชุม, ศิลาจารึกเขาสุมณกูฏ, ศิลาจารึกวัดช้างล้อม, ศิลาจารึกวัดลำปางหลวง การใช้ฟองมันสมัยสุโขทัยมีดังนี้

• ใช้คั่นข้อความต่างภาษากัน เช่น ขึ้นต้นภาษาบาลีพอจะแปลเป็นภาษาไทยก็ใช้ฟองมันคั่นไว้ หรือเมื่อจบภาษาไทยจะขึ้นภาษาบาลีก็คั่นข้อความไว้
• ใช้นำหน้าข้อความตอนใหม่ คือเขียนติดกันไปเรื่อย ๆ เมื่อขึ้นความตอนใหม่ก็คั่นด้วยฟองมัน แล้วเขียนต่อเลย ไม่ขึ้นบรรทัดใหม่หรือย่อหน้าใหม่
• ใช้นำหน้าข้อความที่เป็นกฎหมายแต่ละมาตรา โดยจะใช้ฟองมันคั่นข้อความแล้วตามด้วยมาตรา เช่น "...ไว้กลางเมือง ๐ มาตราหนึ่ง..."
• ใช้นำหน้าข้อความที่กล่าวถึงศักราช เช่น "...สรรพานตราย ๐ สักราชแก่พระเจ้า..."
• ใช้นำหน้ารายการต่าง ๆ เพื่อแยกออกเป็นส่วน ๆ เช่น "...๐ จรามขันอันหนึ่ง ๐ ฟูก้อนหนึ่ง ๐ หมอนอันหนึ่ง ๐ บังงาอันหนึ่ง ๐ ...."
• ใช้แยกคำที่มีรูปเดียวกันและอยู่ชิดกัน เช่น "...ญิบหมื่นสี่พันหกสิบเดือน ๐ เดือนอันพระได้เป็นพระพุท..."
• ใช้แยกอักษรซึ่งมีรูปเดียวกันและอยู่ชิดกัน เช่น "...กระทำบุนยธรรมบ่ขาดสักเมื่อ ๐ อยู่ในสองแควได้เจ็ดเข้า..."

ในสมัยอยุธยามีการเพิ่มการใช้สำหรับเริ่มเรื่องขึ้นมา และสมัยต้นรัตนโกสินทร์ใช้สำหรับนำหน้าข้อย่อยแต่ละข้อเพิ่มขึ้น ชื่ออื่นที่ปรากฏในเอกสารเก่านอกจากฟองมันแล้วมี ฟองมัณฑ์ ฟองมันท์ ฟองดัน ตาไก่ ตานกแก้ว

ฟองมันไม่มีปรากฏบนแป้นพิมพ์ภาษาไทย แต่มีอยู่ในรหัสอักขระ TIS 620 ที่ 0xEF (239) และรหัสยูนิโคดที่ U+0E4F

ฟองมันในภาษาอื่น

ภาษาอื่นที่ใช้ฟองมันคือภาษาเขมร (៙) มีชื่อเรียกว่า กุกฺกุฎเนตฺร (เขมร: កុក្កុដនេត្រ) หรือ แภนฺกมาน่ (เขมร: ភ្នែក​មាន់) ซึ่งแปลว่า ตาไก่ ใช้เมื่อขึ้นต้นบทเหมือนกับภาษาไทย ปัจจุบันใช้น้อย

อ้างอิง

1. กอบกุล ถาวรานนท์ (2521). "บทที่ 2 ประวัติความเป็นมาของการเว้นวรรค". การเว้นวรรคในการเขียนหนังสือไทย (PDF) (อ.ม.). จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. สืบค้นเมื่อ 24 พฤศจิกายน 2562. Check date values in: |access-date=, |date= (help)
2. นิยะดา เหล่าสุนทร (2552). วัตนาการของแบบเรียนภาษาไทย. กรุงเทพฯ: ลายคำ. ISBN 9789746438452. Check date values in: |date= (help)
3. Unicode chart: Range 0E00–0E7F

• หลักเกณฑ์การใช้เครื่องหมายวรรคตอนและเครื่องหมายอื่น ๆ หลักเกณฑ์การเว้นวรรค หลักเกณฑ์การเขียนคำย่อ. ราชบัณฑิตยสถาน. พิมพ์ครั้งที่ 5 (แก้ไขเพิ่มเติม) พ.ศ. 2533.