ภาษาทาจิก
ภาษาทาจิก (Tajik Persian หรือ Tajik language หรือ Tajiki;Tadjik หรือ Tadzhik; ,อักษรอาหรับเปอร์เซีย تاجیکی, tojikī ตอเจะกี [tɔːdʒɪˈkiː]) ,тоҷикӣ) เป็นรูปแบบสมัยใหม่แบบหนึ่งของภาษาเปอร์เซีย ที่พูดในเอเชียกลาง เป็นภาษาตระกูลอินโด-ยูโรเปียน ใน กลุ่มภาษาอิเรเนียน คนที่พูดภาษาทาจิกส่วนใหญ่อาศัยในประเทศทาจิกิสถาน ประเทศอุซเบกิสถาน ประเทศอัฟกานิสถาน และตะวันตกของปากีสถาน แต่ผู้พูดภาษาทาจิกประมาณ 30,000 คน ใกล้ชายแดนประเทศทาจิกิสถานในประเทศจีน) เป็นภาษาราชการของประเทศทาจิกิสถาน
| ภาษาทาจิก | |
|---|---|
| Тоҷикӣ, Tojikí ตอเจะกี, تاجیکی | |
| ประเทศที่มีการพูด | ทาจิกิสถาน ประเทศอุซเบกิสถาน ประเทศอัฟกานิสถาน ปากีสถาน |
| ตระกูลภาษา | |
| ระบบการเขียน | อักษรซีริลลิก, อักษรละติน, อักษรอาหรับเปอร์เซีย |
| สถานภาพทางการ | |
| ภาษาทางการ | ทาจิกิสถาน |
| รหัสภาษา | |
| ISO 639-1 | tg |
| ISO 639-2 | tgk |
| ISO 639-3 | tgk |
ภาษาทาจิก ที่เป็นภาษาราชการของทาจิกิสถาน ต่างจากภาษาเปอร์เซียที่ใช้พูดในอิหร่านและอัฟกานิสถาน ซึ่งเป็นผลมาจากการแบ่งแยกดินแดนทางการเมือง การแบ่งแยกทางภูมิศาสตร์และการจัดมาตรฐานทางภาษา รวมทั้งอิทธิพลของภาษารัสเซียและภาษากลุ่มเตอร์กิกที่อยู่รอบๆ มาตรฐานของภาษานี้ยึดตามสำเนียงตะวันตกเฉียงเหนือของทาจิกิสถานซึ่งเป็นเมืองเก่าของซามาร์คันฑ์ และได้รับอิทธิพลจากภาษาอุซเบกด้วย ภาษาทาจิกมีหน่วยคำในคำศัพท์ การออกเสียงและไวยากรณ์ซึ่งไม่มีในภาษาเปอร์เซียที่พูดในที่อื่น ซึ่งน่าจะเป็นมาจากการที่ถูกแบ่งแยกโดยภูมิศาสตร์เขตเทือกเขาของเอเชียกลาง
ประวัติ
ภาษาทาจิกสืบมาจากภาษาเปอร์เซีย และมีลักษณะใกล้เคียงกันมากจนบางคนถือว่าเป็นภาษาถิ่นของภาษาเปอร์เซีย ตามประวัติศาสตร์นั้นถือว่าเป็นภาษาถิ่นภาษาหนึ่งของภาษาเปอร์เซียที่พูดโดยชนพื้นเมืองชาวทาจิกในเอเชียกลาง ครั้นเมื่อสหภาพโซเวียตบังคับให้ใช้อักษรละตินในปี พ.ศ. 2471 และอักษรซีริลลิกในเวลาต่อมา ภาษาทาจิกจึงถือเป็นอีกภาษาหนึ่งต่างหากในทาจิกิสถาน ทั้งนี้ส่วนหนึ่งก็ด้วยเหตุผลทางการเมือง (ส่วนในอัฟกานิสถาน ชาวทาจิกยังคงใช้อักษรอาหรับต่อไป) ภาษามีความแตกต่างจากภาษาเปอร์เซียที่พูดในประเทศอัฟกานิสถานและประเทศอิหร่านไปบ้าง เนื่องจากเขตแดนทางการเมืองและอิทธิพลของภาษารัสเซีย อย่างไรก็ดีเอกสารที่เขียนภาษาทาจิกเขียนสามารถอ่านเข้าใจโดยชาวอัฟกันหรืออิหร่านที่พูดภาษาเปอร์เซีย และในทางกลับกันด้วย นักเขียนที่มีชื่อเสียง เช่น โอมาร์ คัยยัม (Omar Khayyam) ฟีร์เดาซี (Firdausi) และอาลี ชีร์ นาไว (Ali Shir Navai) ยืนยันว่าทั้งสองภาษามีต้นกำเนิดร่วมกัน
ภาษาเปอร์เซียยุคใหม่พัฒนาขึ้นในทรานโซเซียนาและโคราซาน ซึ่งปัจจุบันอยู่ในอัฟกานิสถาน อุซเบกิสถาน และทาจิกิสถาน ภาษาเหล่านี้เป็นลูกหลานของภาษาเปอร์เซียยุคกลาง และได้รับอิทธิพลจากภาษากลุ่มอิหร่านโบราณในเอเชียกลาง เช่น ภาษาซอกเดีย
หลังจากการรุกรานของชาวอาหรับเข้าสู่อิหร่านและเอเชียกลางในพุทธศตวรรษที่ 13 ภาษาอาหรับเข้ามาเป็นภาษาสำคัญในพุทธศตวรรษที่ 14 ซึ่งเป็นยุคของราชวงศ์ซามานิดส์ ภาษาเปอร์เซียยุคใหม่ได้พัฒนาขึ้นมาในช่วงนี้และกลายเป็นภาษากลางแทนภาษาอาหรับ แต่อิทธิพลของภาษาอาหรับยังคงอยู่ เช่น อักษรอาหรับแบบเปอร์เซียและมีคำยืมจากภาษาอาหรับจำนวนมาก
ภาษาเปอร์เซียยุคใหม่กลายเป็นภาษากลางในเอเชียกลางหลายประเทศและเข้าไปแทนที่ภาษาอื่น เช่น ภาษาชะกะไต ตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 21 ภาษาทาจิกที่เป็นสำเนียงหนึ่งของภาษาเปอร์เซียสมัยใหม่ ได้รับอิทธิพลจากภาษาเพื่อนบ้าน ได้แก่ภาษากลุ่มเตอร์กิก โดยเฉพาะภาษาอุซเบกมากขึ้น ภาษาอุซเบกเข้ามาแพร่กระจายในพื้นที่อุซเบกิสถานและบริเวณอื่นๆในเอเชียกลาง และเข้ามาแทนที่ภาษาทาจิก จนบางบริเวณ ไม่มีผู้พูดภาษาทาจิกเหลืออยู่อีกเลย
การเกิดสาธารณรัฐสังคมนิยมโซเวียตทาจิกิสถาน เมื่อ พ.ศ. 2472 ทำให้ภาษาทาจิกเป็นภาษาราชการของรัฐร่วมกับภาษารัสเซีย มีการอพยพผู้พูดภาษาทาจิกจากสาธารณรัฐสังคมนิยมโซเวียตอุซเบกิสถานมาสู่ทาจิกิสถาน หลังจากการล่มสลายของสหภาพโซเวียตใน พ.ศ. 2534 รัฐบาลทาจิกิสถานได้สนับสนุนให้ใช้ภาษาทาจิกมากยิ่งขึ้น
การแพร่กระจายทางภูมิศาสตร์
เมืองที่สำคัญของผู้พูดภาษาทาจิกในประวัติศาสตร์คือซามาร์คันท์และบูคาราซึ่งในปัจจุบันอยู่ในอุซเบกิสถาน ในอุซเบกิสถานนั้น นอกจากจะมีผู้พูดภาษาทาจิกมากในบริเวณทั้งสองนี้แล้ว ยังมีในจังหวัดซูร์ซอนดาร์โยทางใต้และตามแนวชายแดนที่ติดกับทาจิกิสถาน
ในสมัยที่ปกครองโดยพรรคคอมมิวนิสต์ ชาวทาจิกไม่ได้รับการรับรองในอุซเบกิสถาน พวกเขาต้องเลือกระหว่างอยู่ในอุซเบกิสถานและลงทะเบียนเป็นชาวอุซเบก หรือเลือกเป็นชาวทาจิกและถูกย้ายไปอยู่ทาจิกิสถาน . ในทาจิกิสถานนั้น ประชากร 80% พูดภาษาทาจิก ผู้พูดภาษาทาจิกในบาดักซานซึ่งมีภาษากลุ่มปาร์มีเป็นภาษาหลักจะพูดได้สองภาษา นอกจากนั้นยังพบมากทางภาคเหนือของของอัฟกานิสถานและในเมืองสำคัญเช่น คาบูล คุนดุชและเฮรัต ซึ่งภาษาทาจิกในอัฟกานิสถานเขียนด้วยอักษรอาหรับ-เปอร์เซีย และเรียกว่าภาษาดารีเปอร์เซีย นอกจากนี้มีผู้พูดภาษาทาจิกในรัสเซีย คาซัคสถานและที่อื่นๆ
ในประเทศจีน ภาษทาจิกไม่มีรูปเขียนอย่างเป็นทางการ ชาวจีนที่พูดภาษาทาจิกส่วนใหญ่ ที่จริงแล้วพูดภาษาซาริโกลี หรือซาริโคลี (Sariqul, Sariköli) ซึ่งแม้ว่าจะเรียกว่าภาษาทาจิก ก็ไม่ได้สัมพันธ์ใกล้เคียงกับ ภาษาทาจิก มากกว่าภาษากลุ่มปามีร์ (Pamir languages) และใช้ภาษาอุยกูร์ และภาษาจีนเพื่อติดต่อกับคนชนชาติอื่น ๆ ในพื้นที่
สำเนียง
สำเนียงของภาษาทาจิกแบ่งได้เป็น
- สำเนียงเหนือ อยู่ทางใต้ของอุซเบกิสถานและคีร์กิซสถาน
- สำเนียงกลาง อยู่ในอายนี มัสต์โย อิสซอร์ และบางส่วนของวาร์ซอบ
- สำเนียงใต้ ได้แก่สำเนียงของบาดักซาน และอื่นๆ
- สำเนียงตะวันออกเฉียงใต้ ได้แก่สำเนียงในปันจ์และดาร์วอซ
สำเนียงที่ใช้โดยชาวยิวบูคาเรียเรียกภาษาบูโครี จัดอยู่ในสำเนียงเหนือ มีศัพท์ภาษาฮีบรูปนเข้ามาและเคยเขียนด้วยอักษรฮีบรู ซึ่งถ้าตัดส่วนที่มาจากภาษาฮีบรูออกไป ผู้พูดภาษาบูโครีจะเข้าใจกันได้กับผู้พูดสำเนียงเหนืออื่นๆ
ไวยากรณ์
การเรียงลำดับในประโยคภาษาทาจิกเป็นประธาน-กรรม-กริยา.
นาม
ไม่มีเครื่องหมายแสดงเพศ แต่แสดงจำนวน การแสดงเพศมักเป็นการเปลี่ยนรูปคำ เช่น мурғ (murgh) 'นก' and хурус (khurus) 'นกตัวผู้'หรือการเติมตัวช่วย 'нар' (nar) สำหรับผู้ชายหรือ 'мода' (moda) สำหรับผู้หญิง ต่อท้ายคำนาม เช่น хари нар (xari nar) 'ลาตัวผู้' และ хари мода (xari moda) 'ลาตัวเมีย'
จำนวนมีเฉพาะเอกพจน์กับพหูพจน์ รูปพหูพจน์แสดงโดยปัจจัย –ҳо หรือ –он แต่คำยืมจากภาษาอาหรับจะใช้รูปแบบของภาษาอาหรับ ไม่มีคำนำหน้านามชี้เฉพาะ แต่มีคำนำหน้านามแบบไม่ชี้เฉพาะที่ตำแหน่งแรกก่อนคำนาม และต่อท้ายนามในรูปปัจจัย
คำศัพท์
ภาษาทาจิกมีลักษณะอนุรักษนิยมทางด้านคำศัพท์ คำศัพท์ใหม่ๆในภาษาทาจิกมาจากภาษารัสเซีย ซึ่งเป็นผลจากการที่ทาจิกิสถานเคยรวมอยู่ในสหภาพโซเวียตมาก่อน คำศัพท์บางส่วนมาจากภาษาอุซเบกที่อยู่ใกล้เคียงและภาษาอาหรับผ่านทางศาสนาอิสลาม ตั้งแต่พ.ศ. 2523 มีความพยายามแทนที่คำยืมด้วยคำดั้งเดิมในภาษา รวมทั้งสร้างคำใหม่จากคำดั้งเดิมนั้น
ระบบการเขียน
ในอัฟกานิสถาน ภาษาทาจิกเขียนด้วยอักษรอาหรับแบบเปอร์เซีย ในทาจิกิสถานและประเทศอื่นๆที่เคยอยู่ในสหภาพโซเวียตเขียนด้วยอักษรซีริลลิก โดยที่เคยเขียนด้วยอักษรอาหรับมาก่อนเช่นกัน ในทาจิกิสถานนั้น เคยใช้อักษรละตินใน พ.ศ. 2471 และเปลี่ยนมาใช้อักษรซีริลลิกใน พ.ศ. 2474 ตั้งแต่ พ.ศ. 2551 เริ่มมีผู้เสนอให้กลับมาใช้อักษรอาหรับแบบเปอร์เซียอีก
อ้างอิง
- Lazard, G. 1989
- Rahim Masov, The History of the Clumsy Delimitation, Irfon Publ. House, Dushanbe, 1991 (รัสเซีย). English translation: The History of a National Catastrophe, transl. Iraj Bashiri, 1996.
- Perry, J. R. 2005
- "Tajikistan may consider using Persian script when the conditions are met", interview of Tajikistan's Deputy Culture Minister with Iranian News Agency, 2 May 2008.
- Ido, S. (2005) Tajik ISBN 3-89586-316-5
- Korotow, M. (2004) Tadschikisch Wort für Wort. Kauderwelsch ISBN 3-89416-347-X
- Lazard, G. (1956) "Caractères distinctifs de la langue tadjik". Bulletin de la Société Linguistique de Paris. 52. pp. 117--186
- Lazard, G. "Le Persan". Compendium Linguarum Iranicarum. Wiesbaden. 1989.
- Windfuhr, G. (1987) in Comrie, B. (ed.) "Persian". The World's Major Languages. pp. 523--546
- Perry, J. R. (2005) A Tajik Persian Reference Grammar (Boston : Brill) ISBN 90-04-14323-8
- Rastorgueva, V. (1963) A Short Sketch of Tajik Grammar (Netherlands : Mouton) ISBN 0-933070-28-4
แหล่งข้อมูลอื่น
- A Worldwide Community for Tajiks
- Ethnologue report for Tajik
- BBC news in Tajik
