อำเภองาว
บทความนี้ต้องการการจัดหน้า จัดหมวดหมู่ ใส่ลิงก์ภายใน หรือเก็บกวาดเนื้อหา ให้มีคุณภาพดีขึ้น คุณสามารถปรับปรุงแก้ไขบทความนี้ได้ และนำป้ายออก พิจารณาใช้ป้ายข้อความอื่นเพื่อชี้ชัดข้อบกพร่อง |
งาว (คำเมือง: ) เป็นหนึ่งใน 13 อำเภอของจังหวัดลำปาง เดิมชื่อ อำเภอเมืองงาว มีพื้นที่ประมาณ 1,815 ตารางกิโลเมตร เป็นอำเภอที่มีพื้นที่ใหญ่ที่สุดในจังหวัดลำปาง อยู่ห่างจากกรุงเทพมหานครประมาณ 650 กิโลเมตร เป็นอำเภอยุทธศาสตร์ชายแดนที่มีบริเวณชายแดนติดต่อกันถึงสามจังหวัดได้แก่ จังหวัดพะเยา จังหวัดแพร่ และจังหวัดลำปาง อนาคตอำเภองาวจะมีทางรถไฟทางคู่สายใหม่ผ่านมาจากสถานีชุมทางเด่นชัยสิ้นสุดชายแดนประเทศลาวที่อำเภอเชียงของ อำเภองาวจึงมีศักยภาพเป็นศูนย์กลางการขนส่งตอนบนของจังหวัดลำปาง
อำเภองาว | |
---|---|
คำขวัญ: หนึ่งในสยามคือถ้ำผาไท ศูนย์รวมจิตใจเจ้าพ่อประตูผา เครื่องหนังงามตา ล้ำค่าไม้แกะสลัก อนุรักษ์วัฒนธรรม งามล้ำอำเภองาว | |
พิกัดภูมิศาสตร์: 18°46′36″N 99°58′12″E / 18.77667°N 99.97000°E | |
อักษรไทย | อำเภองาว |
อักษรโรมัน | Amphoe Ngao |
จังหวัด | ลำปาง |
พื้นที่ | |
• ทั้งหมด | 1,814.8 ตร.กม. (700.7 ตร.ไมล์) |
ประชากร (2563) | |
• ทั้งหมด | 53,300 คน |
• ความหนาแน่น | 29.37 คน/ตร.กม. (76.1 คน/ตร.ไมล์) |
รหัสไปรษณีย์ | 52110 |
รหัสภูมิศาสตร์ | 5205 |
ที่ตั้งที่ว่าการ | ที่ว่าการอำเภองาว หมู่ที่ 2 บ้านหนองเหียง ถนนพหลโยธิน ตำบลนาแก อำเภองาว จังหวัดลำปาง 52110 |
ที่ตั้งและอาณาเขต
อำเภองาวตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของจังหวัด ที่ว่าการอำเภองาวปัจจุบันตั้งอยู่ริมถนนพหลโยธิน ตำบลนาแก ห่างจากอำเภอเมืองลำปาง 83 กิโลเมตร อำเภอเมืองพะเยา 50 กิโลเมตร และอำเภอเมืองแพร่ 89 กิโลเมตร มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้
- ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอวังเหนือและ อำเภอเมืองพะเยา (จังหวัดพะเยา)
- ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอดอกคำใต้ (จังหวัดพะเยา) และอำเภอสอง (จังหวัดแพร่)
- ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอสอง (จังหวัดแพร่) และอำเภอแม่เมาะ
- ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอแจ้ห่ม
ประวัติศาสตร์
ยุคโบราณ
เมืองงาวโบราณ มีประวัติศาสตร์การสร้างเมืองมายาวนาน ยุคแรกไม่ปรากฏนามจารึกทางประวัติศาสตร์ชัดเจน สันนิษฐานชื่อต่างๆ ตามตำนานเล่าต่อกันมา อาทิ เวียงบน คำว่างาวสันนิษฐานมาจากลำน้ำงาวที่ไหลผ่านเมือง เมืองงาวยุคแรกมีประวัติศาสตร์การสร้างเมืองเชื่อมโยงกับอาณาจักรโยนกนครไชยบุรีราชธานีศรีช้างแส่น ตามตำนานกล่าวว่าอาณาจักรโยนกนคร สมัยพระองค์ไชยศิริ ถูกข้าศึกรุกรานบ่อยครั้ง ทั้งทัพเงี้ยว แกว มอญ ราษฎรหนีภัยสงครามอพยพลงมาทางทิศใต้ทำให้อาณาจักรโยนกนครไชยบุรีศรีช้างแส่นอ่อนแอและล่มสลายลง ราษฎรที่อพยพลงมากลุ่มใหญ่อาศัยอยู่ริมแม่น้ำตามท้องถิ่นต่าง ๆ สร้างบ้านเมืองขึ้นมาใหม่ กลุ่มหนึ่งได้อาศัยริมกว๊านและแม่น้ำอิงสร้างเมืองภูกามยาวหรือเมืองพะเยา เป็นต้นตระกูลของพญาเจือง บรรพบุรุษ ขุนจอมธรรมผู้สถาปนาแคว้นพะเยา อีกกลุ่มหนึ่งอพยพลงมาทางใต้อาศัยลุ่มลำน้ำแม่งาว บริเวณดอยห้วยอุ้มปากบ่องผาแดงเป็นที่อยู่อาศัยคือท้องที่บริเวณอำเภองาวปัจจุบัน สร้างเมืองเล็ก ๆ ขึ้นมามีพ่อเมืองปกครองสืบต่อเรื่อยมา เจ้าเมืองงาวยุคหนึ่งมีเชื้อสายพระยางำเมือง แห่งแคว้นพะเยา นามว่าเจ้าแสนเมือง แสดงถึงความสัมพันธ์ทางเครือญาติระหว่างเมืองงาวและแคว้นพะเยา มีนัยว่าเมืองงาวยอมรับอำนาจอยู่ใต้การปกครองของแคว้นพะเยา มีรูปแบบการปกครองแบบเวียงต่างๆ จากแคว้นพะเยา คือมีการสร้างเวียงต่าง ๆ เป็นเวียงบริวารกินอาณาบริเวณรอบ ๆ ประกอบไปด้วย เวียงบน เวียงแหง เวียงปิน เวียงแป้น เวียงทิพย์ เวียงคุ้ม แต่ละเวียงมีขุนเวียงเป็นผู้ปกครอง มีจุดศูนย์กลางที่เวียงบน บริเวณที่กล่าวมามีหลักฐานแสดงความรุ่งเรือง อาทิ วัดไชยมิ่งมงคล ซากร่องรอยเวียงแป้นโบราณที่บ้านแม่แป้น วัดพระธาตุตุงคำหรือวัดศรีมุงเมือง พระเจ้าทองทิพย์ วัดแม่ตีบหลวง กาลเวลาต่อมาแคว้นพะเยาเสื่อมอำนาจล่มสลายลง เมืองงาวถูกผนวกเข้ากับเมืองนครลำปาง ปรากฏชื่อเมืองตามตำนานหนึ่งว่าเมืองงาวเดิมมีความเจริญรุ่งเรืองมากจึงเรียกว่าเมืองนี้ว่าเมืองเงิน เจ้าผู้ครองนครเข้มแข็งชำนาญการสงคราม มีความเชี่ยวชาญการใช้ของ้าวเป็นอาวุธสำคัญการรบ เมื่อข้าศึกจากหัวเมืองลื้อ เมืองเขิน เมืองเงี้ยว เข้ามารุกรานไม่อาจรุกล้ำเข้าไปถึงเมืองลำปางได้ ข้าศึกล่วงล้ำเข้าเขตแดนเมืองเงินก็ถูกตีแตกพ่ายกลับไปทุกครั้ง เจ้าผู้ครองเมืองมีความสามารถอาสาปราบปรามข้าศึก พวกฮ่อ เงี้ยว ที่มารุกรานถึงหัวเมืองเงี้ยว หัวเมืองลื้อ หัวเมืองเขิน เมืองเชียงรุ้ง แคว้นสิบสองปันนา ได้รับชัยชนะมีชื่อเสียงร่ำลือ เจ้าเมืองนครลำปางได้ประทานง้าวด้ามเงินเป็นบำเหน็จคุณงามดีและความกล้าหาญ เป็นที่ยินดีแก่ชาวเมืองจึงเรียกเจ้าเมืองเงินว่าพระยาง้าวเงิน และเรียกชื่อเมืองว่า เมืองง้าวเงิน กาลเวลาผ่านมาได้เรียกเพี้ยนเป็น เมืองงาว อีกเหตุการณ์ตามจารึกทางประวัติศาสตร์ที่สำคัญ จารึกกล่าวถึงเมืองงาวเป็นสถานที่ประทับและสิ้นพระชนม์ของพ่อขุนงำเมือง เจ้าเมืองพะเยา สหายร่วมน้ำสาบานกับสองมหาราชคือ พญามังรายมหาราชแห่งนครเชียงใหม่และพ่อขุนรามคำแหงมหาราชแห่งกรุงสุโขทัย ตามตำนานกล่าวไว้ว่า "เมื่อพ่อขุนงำเมืองได้มอบราชกิจต่าง ๆ ในการปกครองบ้านเมืองให้พญาคำแดงราชบุตร แล้วเสด็จได้ไปประทับพักผ่อนและสวรรคตที่เมืองงาว ในปี พ.ศ. 1841
ยุคฟื้นฟูอาณาจักรล้านนา
นับแต่สถาปนากรุงรัตนโกสินทร์เป็นราชธานีแห่งใหม่ของอาณาสยามพระยากาวิละแห่งราชวงศ์ทิพย์จักราธิวงศ์ เป็นพระเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่หลังจากที่อาณาจักรล้านนาตกอยู่ภายใต้อำนาจการปกครองอาณาจักรอังวะนานกว่า 200 ปี พระเจ้ากาวิละเริ่มฟื้นฟูอาณาจักรล้านนาใหม่ เรียกว่ายุคเก็บผักใส่ส้าเก็บข้าใส่เมือง มีการอพยพเทครัวประชากรและปฏิรูปการปกครองหัวเมืองน้อยใหญ่โดยรวบรวมเมืองเล็กเมืองน้อยในล้านนาได้ทั้งสิ้น 57 หัวเมืองแบ่งเป็นเมืองน้อยใหญ่ได้ 4 ระดับ ได้แก่เมืองประเทศราชมี 5 เมืองได้แก่ นครเชียงใหม่ ลำปาง ลำพูน แพร่ และน่าน เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่มีอำนาจราชศักดิ์เทียบเท่าเมืองประเทศราชกรุงกัมพูชา ระดับต่อมาเมืองชั้นเอก สยามแต่งตั้งเจ้าเมืองเทียบเท่าตำแหน่งพระยาเจ้าผู้ครองนคร ศักดินา 2000 ไร่ ชาวเมืองเรียกเจ้าหลวงเหมือนเจ้าผู้ครองนคร เมืองงาว เป็นเมืองเก่าแก่มีประวัติศาสตร์ยาวนานมีฐานะเป็นหัวเมืองชั้นเอก เจ้าผู้ครองเมืองงาวสืบเชื้อสายมาจากเจ้าผู้ครองนครลำปาง พระเจ้ากาวิละแบ่งหัวเมืองเอกของอาณาจักรล้านนา ดังนี้
- เมืองเชียงราย ขึ้นกับนครเชียงใหม่
- เมืองพะเยา ขึ้นกับนครลำปาง
- เมืองเชียงแสน ขึ้นกับนครเชียงใหม่
- เมืองเชียงของ ขึ้นกับนครน่าน
- เมืองปาย ขึ้นกับนครเชียงใหม่
- เมืองตาก ขึ้นกับนครเชียงใหม่
- เมืองฝาง ขึ้นกับนครเชียงใหม่
- เมืองงาว ขึ้นกับนครลำปาง
ยุครัตนโกสินทร์
พุทธศักราช 2386 รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เจ้าหลวงน้อยอินท์ เจ้าผู้ครองนครลำปาง องค์ที่ 8 และ พระเจ้ามโหตรประเทศ, พระเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ องค์ที่ ๕ ขณะดำรงพระยศ เจ้าอุปราชนครเชียงใหม่ ได้ลงมายังกรุงเทพพระมหานครเพื่อทูลขอฟื้นฟูเมืองเชียงรายโดยให้เป็นเมืองขึ้นของนครเชียงใหม่ และฟื้นฟูเมืองงาว เมืองพะเยา เป็นเมืองขึ้นของนครลำปาง โปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้เจ้าหนานมหาวงศ์ โอรส พระเจ้าดวงทิพย์ เจ้าหลวงนครลำปาง เป็น "พระยาฤทธิ์ภิญโญยศ เจ้าเมืองงาวคนแรก จวบปี 2460 มีพระราชบัญญัติปรับปรุงเปลี่ยนแปลงยกเลิกระบอบเจ้าผู้ครองนครมาเป็น มณฑลเทศาภิบาล มณฑล จังหวัด แขวงเมืองงาวถูกจัดตั้งเป็นอำเภอชื่อว่า อำเภอเมืองงาว ขึ้นกับจังหวัดลำปาง สังกัด มณฑลมหาราษฎร์ เป็นหนึ่งในอำเภอแรกเริ่มของจังหวัด พุทธศักราช 2481 มีตราพระราชบัญญัติเปลี่ยนแปลงชื่ออำเภอใหม่เปลี่ยนชื่ออำเภอทั่วราชอาณาจักร จากอำเภอเมืองงาว เปลี่ยนเป็น อำเภองาว นับตั้งแต่เริ่มฟื้นฟูตั้งแต่ปี 2386 ถึงปัจจุบันเมืองงาวมีอายุครบ 178 ปี
เหตุการณ์สำคัญทางประวัติศาสตร์
วันเสาร์ที่ 15 มีนาคม พุทธศักราช 2501 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเยี่ยมราษฎรท้องถิ่นอำเภองาว จังหวัดลำปาง โดยราษฎรชาวอำเภองาวมีโอกาสเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทอย่างใกล้ชิด สร้างขวัญกำลังใจและนำความปลื้มปิติยินดีมาสู่เหล่าพสกนิกรชาวอำเภองาวอย่างล้นพ้น พร้อมกันนี้ได้พระราชทานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริเพื่อช่วยเหลือราษฎรชาวอำเภองาว อาทิ อ่างเก็บน้ำแม่เมือง อ่างเก็บน้ำห้วยส้ม อันเนื่องมาจากโครงการพระราชดำริ ตำบลบ้านแหง เป็นต้น
การแบ่งเขตการปกครอง
การปกครองส่วนภูมิภาค
อำเภองาวแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 10 ตำบล 85 หมู่บ้าน ได้แก่
ที่ | ชื่อตำบล | ตัวเมือง | อักษรโรมัน | จำนวนหมู่บ้าน | จำนวนครัวเรือน | จำนวนประชากร |
---|---|---|---|---|---|---|
1. | หลวงเหนือ | Luang Nuea | 6 | 2,077 | 4,850 | |
2. | หลวงใต้ | Luang Tai | 8 | 2,017 | 5,882 | |
3. | บ้านโป่ง | Ban Pong | 12 | 2,145 | 6,918 | |
4. | บ้านร้อง | Ban Rong | 13 | 2,146 | 6,591 | |
5. | ปงเตา | Pong Tao | 13 | 2,485 | 7,654 | |
6. | นาแก | Na Kae | 6 | 1,128 | 4,725 | |
7. | บ้านอ้อน | Ban On | 8 | 1,441 | 4,765 | |
8. | บ้านแหง | Ban Haeng | 8 | 2,006 | 6,514 | |
9. | บ้านหวด | Ban Huat | 6 | 1,580 | 4,867 | |
10. | แม่ตีบ | Mae Tip | 5 | 1,280 | 4,346 |
การปกครองส่วนท้องถิ่น
ท้องที่อำเภองาวประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 10 แห่ง ได้แก่
- เทศบาลตำบลหลวงเหนือ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหลวงเหนือทั้งตำบล
- เทศบาลตำบลหลวงใต้ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหลวงใต้ทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านโป่ง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านโป่งทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านร้อง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านร้องทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลปงเตา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลปงเตาทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลนาแก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนาแกทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านอ้อน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านอ้อนทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านแหง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านแหงทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านหวด ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านหวดทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลแม่ตีบ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแม่ตีบทั้งตำบล
สถานศึกษา
- โรงเรียนประชารัฐธรรมคุณ โรงเรียนมัธยมศึกษาแห่งแรกประจำอำเภอ
- โรงเรียนประชาราชวิทยา โรงเรียนมัธยมศึกษา
- โรงเรียนดอนไชยวิทยา โรงเรียนเอกชนแห่งแรกของอำเภอ
- โรงเรียนอนุบาลงาวภาณุนิยม โรงเรียนอนุบาลประจำอำเภอ
สถาบันอุดมศึกษาของรัฐที่ตั้งอยู่ในพื้นที่ใกล้เคียง
- มหาวิทยาลัยพะเยา ตามถนนพหลโยธิน ตำบลแม่กา อำเภอเมืองพะเยา ห่างจากอำเภองาวประมาณ 32 กิโลเมตร
บุคคลที่มีชื่อเสียง
นักกีฬา
- นาวาโทหญิงเกษราภรณ์ สุตา นักกีฬายกน้ำหนักหญิงเหรียญทองแดง จากการแข่งขันกีฬาโอลิมปิก ค.ศ. 2000 ณ นครซิดนีย์ ประเทศออสเตรเลีย เกิดที่ตำบลปงเตา
- บุญมี ราชวัฏ นักมวยชาวไทย แชมป์เวทีราชดำเนินคนแรก
พระเถระผู้ใหญ่
- พระจินดารัตนาภรณ์ เจ้าคณะจังหวัดลำปาง รูปปัจจุบัน เจ้าอาวาสวัดพระแก้วดอนเต้าสุชาดาราม
- พระปิฏกโมลี รองเจ้าคณะจังหวัดลำปางรูปที่ 2 ผู้ช่วยเจ้าอาวาสวัดจองคำ พระอารามหลวง
เทศกาลและประเพณีประจำปี
- ประเพณีตานตุงซาววา ในเทศกาลป๋าเวณีปีใหม่เมือง
- ป๋าเวณีปีใหม่เมืองง้าวเงิน
- ป๋าวเณีล่องสะเปาจาวเวียงง้าวเงิน
- ประเพณีดำหัวเจ้าพ่อประตูผา
สถานที่ท่องเที่ยว
สะพานโยง
สะพานข้ามลำน้ำงาว เป็นสะพานโยงแห่งแรกของประเทศเริ่มสร้างในปี 2469 เสร็จสิ้นเปิดใช้งานปี 2471 มีอายุประมาณ 90 ปี เป็นสัญลักษณ์ของอำเภอ ตัวสะพานเชื่อมตำบลหลวงใต้และตำบลหลวงเหนือ เดิมใช้เป็นทางสัญจร โครงสร้างสะพานเป็นสะพานแขวนทำด้วยเหล็กไม่มีเสาตอม่อ ทางเดินเป็นหมอนไม้ทอดตัวผ่านแม่น้ำเป็นแหล่งพักหย่อนใจทิวทัศที่สวยงาม ไม่อนุญาตให้นำยานพาหนะสัญจรบนสะพาน สามารถเดินศึกษาวิถีชีวิตความเป็นอยู่ชาวคนอำเภองาวกับวิถีชุมชนริมแม่น้ำงาว
หล่มภูเขียว
หล่มภูเขียว เป็นแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติอยู่ในเขตอุทยานแห่งชาติถ้ำผาไท ในพื้นที่หมู่ที่ 6 ตำบลบ้านอ้อน อำเภองาว จังหวัดลำปาง มีลักษณะเป็นแหล่งน้ำขนาดใหญ่ เนื้อที่ราว 1-2 ไร่ มีความลึกมากจนมองเห็นเป็นสีเขียวมรกตสวยงาม เป็นที่มาของคำว่าหล่ม ที่แปลว่าแอ่งน้ำ ความลึกแอ่งไม่สามารถระบุได้ สันนิษฐานว่าแอ่งนี้เกิดจากการยุบตัวของเปลือกโลกในยุคหิน หรืออาจเกิดจากการยุบตัวของหินปูนซึ่งเคยเป็นเพดานถ้ำมาก่อน แล้วจมลงใต้น้ำ เรียกว่าหลุมยุบ (Sink Hole) ต่อมาจึงกลายเป็นแหล่งรับน้ำ และมีปลาอาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก ระยะทางจากอำเภอประมาณ 12 กิโลเมตร
วัดพระธาตุม่อนทรายนอน
วัดม่อนทรายนอน สร้างเมื่อปีพุทธศักราช 2386 ชาวอำเภองาวเรียกว่าวัดดอย ตามตำนานปรากฏเชื่อมโยงกับพระโพธิสัตว์พระพุทธเจ้าแปลงกายเป็นเนื้อทรายเพื่อโปรดสรรพสัตว์ ถูกนายพรานตามล่าจนถึงสถานที่ตั้งวัดปัจจุบัน ทรายตัวดังกล่าวได้แวะดื่มน้ำบริเวณตีนเขา กลายเป็นบ่อน้ำทิพย์ศักดิ์สิทธิให้ประชาชนกินดื่มทางขึ้นสู่วัดม่อนทรายนอน (วัดดอย) สามารถขึ้นได้สองทางได้แก่ทางถนนและทางบันไดนาคเริ่มจากบริเวณข้างบ่อน้ำทิพย์ตีนเขามีความสูงประมาณ 300 ขั้น
วัดจองคำ พระอารามหลวง
ตั้งอยู่ตำบลบ้านหวด บนถนนพหลโยธิน สายลำปาง-งาว ห่างจากตัวอำเภองาว 10 กิโลเมตร วัดจองคำเป็นวัดเก่าแก่แห่งหนึ่งในจังหวัดลำปาง โดยสถาปัตยกรรมแบบไทยใหญ่ สันนิษฐานว่าก่อสร้างโดยชาวพม่าที่ทำสัมปทานป่าไม้เขตอำเภองาว ไม่ปรากฏหลักฐานการสร้างที่แน่ชัด วิหารชัยภูมิเป็นศิลปะแบบไทยใหญ่ หลังเดิมถูกย้ายไปไว้ ณ เมืองโบราณ จังหวัดสมุทรปราการ หลังปัจจุบันสร้างขึ้นมาใหม่ ในเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2549 วโรกาสที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงครองสิริราชสมบัติครบ 60 ปี มีการยกวัดราษฎร์ขึ้นเป็นพระอารามหลวง วัดจองคำได้รับคัดเลือกเป็นพระอารามหลวง ชั้นตรี ชนิดสามัญ ถือเป็นพระอารามหลวงลำดับที่สามในจังหวัดลำปาง เป็นโรงเรียนสอนพระปริยัติธรรมแผนกบาลีประจำจังหวัด แต่ละปีผู้ศึกษาปริยัติธรรมสามารถสอบเปรียญธรรมบาลีได้ถึง ป.ธ.9 รับพระราชทานอุปสมบทเป็นนาคหลวงหลายรูป เจ้าอาวาสและเจ้าสำนักปัจจุบันดำรงสมณศักดิ์พระราชาคณะชั้นรองเจ้าคณะ พระพรหมมงคลวัชโรดม
ศูนย์วิจัยกีฏวิทยาป่าไม้ที่ 1
ศูนย์วิจัยกีฏวิทยาป่าไม้ที่ 1 ตั้งอยู่ริมถนนสายพหลโยธินจากจังหวัดลำปางไปพะเยา- เชียงราย ระยะทางจากตัวจังหวัดลำปาง 72 กิโลเมตร สองฝั่งถนนมีทิวทัศน์ป่าไม้ ภูเขา ผ่าน สถานีฝึกนิสิตคณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ สถานีบำรุงพันธุ์ไม้สัก สวนรุกขชาติห้วยทาก และศูนย์วิจัยแมลงและจุลชีววิทยาป่าไม้ที่ 1 และห่างจากตัวอำเภองาวประมาณ 12 กิโลเมตร
ศาลเจ้าพ่อประตูผา
ตำนานเจ้าพ่อประตูผา กล่าวว่าท่านเป็นขุนพลทหารเอกของเจ้าหลวงลิ้นก่าน เจ้าผู้ครองนครลำปาง ยุคอาณาจักรหริภุญชัย มีตำแหน่งเป็น พญามือเหล็ก ท่านได้สร้างวีรกรรมสละชีวิตช่วยเจ้าหลวงลิ้นก่านจากการรุกรานของกองทัพพม่า ตำนานกล่าวว่า กองทัพพม่าได้ยกกองทัพมาทางทิศเหนือเพื่อกรีฑาทัพเข้าตีเมืองนครลำปาง ณ บริเวณช่องประตูผา เมืองนครลำปางขณะนั้นมีฐานะเป็นนครรัฐอิสระมีเจ้าผู้ครองนคร (เจ้าหลวง) ปกครองภายใต้อาณาจักรหริภัญชัย กองทัพเจ้าหลวงลิ้นก่านได้ยกทัพออกต้านทัพพม่าที่บริเวณช่องประตูผา เมื่อกองทัพทั้งสองปะทะกัน ต่างฝ่ายต่างเสียรี้พลเป็นเป็นจำนวนมาก กองทัพเมืองนครลำปางเพี้ยงพล้ำเสียทีทัพพม่า ถูกทหารพม่าล้อมไว้บริเวณปากถ้ำประตูผา พญามือเหล็กได้พาทหารเข้าสู้รบเพื่อปกป้องเจ้าหลวงจนสุดความสามารถ เพื่อประวิงเวลารอทัพหนุนจากเมืองหริภัญชัยลำพูนมาช่วย จนถูกทหารพม่าฆ่าตายจนหมดสิ้น เหลือแต่พญามือเหล็กเพียงคนเดียว พญามือเหล็กยังคงยืนถืออาวุธขวางปากถ้ำต่อสู้กับทหารพม่าเป็นกำลังสามารถ ตลอดทั้งวันตั้งแต่เช้าจรดเย็น เข่นฆ่าทหารพม่าตายลงเป็นจำนวนมาก จนทหารพม่าหวาดเกรงไม่สามารถผ่านเข้าไปในถ้ำที่ซ่อนของเจ้าหลวงลิ้นก่านได้แม้แต่คนเดียว ในที่สุดพญามือเหล็กได้เหนื่อยเจียนจะขาดใจตาย ก่อนจะตายยังมีจิตสำนึกได้ว่าหากตนเองล้มลงเมื่อใดแล้ว ทหารพม่าที่เหลือจะต้องเข้าไปทำร้ายเจ้าหลวงของตนเป็นแน่แท้ จึงไม่ยอมล้มลงเด็ดขาด และต่อสู้กับทหารพม่าต่อไปจนตัวเองขาดใจตายในท่ายืนถืออาวุธ ส่วนทหารพม่าที่เหลืออยู่ก็เข็ดขยาดไม่มีใครกล้าเข้ามาต่อสู้ด้วย ได้แต่ล้อมเอาไว้จนกระทั่งกองทัพหนุนของเมืองลำพูนยกตามมาช่วยทัน พม่าจึงถอยทัพหนีกลับไปเนื่องจากกำลังที่เหลืออยู่ไม่สามารถจะสู้ต่อได้ เมื่อพม่าเลิกทัพกลับไปแล้วเจ้าหลวงลิ้นก่านได้พบว่า พญามือเหล็กได้เสียชีวิตลงแล้ว โดยที่ยังยืนถืออาวุธยืนจังก้าพิงผนังหน้าปากถ้ำ ทำให้เมืองนครลำปางรอดพ้นจากการรุกรานของพม่าได้ เจ้าหลวงลิ้นก่านได้สรรเสริญยกย่องวีรกรรมของพญามือเหล็ก โดยยกย่องให้เป็นเจ้าพ่อประตูผานับตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา นี่คือวีรกรรมอันกล้าหาญของเจ้าพ่อประตูผา พญามือเหล็กทหารเอกของเจ้าหลวงลิ้นก่านแห่งเมืองนครลำปาง กระทรวงกลาโหมได้อัญเชิญนามมาตั้งเป็นค่ายรบพิเศษประตูผา เพื่อเป็นขวัญและกำลังใจของทหารตราบจนปัจจุบัน
อนุสาวรีย์พญางำเมือง
พ่อขุนงำเมือง หรือพญางำเมือง อดีตกษัตริย์ผู้ปกครองเมืองภูกามยาว (พะเยา) เป็นพระสหายร่วมน้ำสาบาน กับ พญามังรายอดีต กษัตริย์เมืองเชียงราย และพระร่วงเจ้าหรือพ่อขุนรามคำแหงมหาราช แห่งกรุงสุโขทัย ซึ่งทั้งสามกษัตริย์ได้ทรงกระทำสัตย์ต่อกัน ณ บริเวณน้ำแม่อิง อนุสาวรีย์แห่งนี้เริ่มก่อสร้างเมื่อปี 2560 ตั้งอยู่บริเวณริมแม่น้ำงาว ใกล้วัดท่านาคบ้านทุ่งศาลา ตำบลนาแก อำเภองาว จังหวัดลำปาง บริเวณต้นงุ้นนี้เชื่อว่าเป็นสถานที่สวรรคต
อุทยานแห่งชาติถ้ำผาไท
มีเนื้อที่ประมาณ 758,750 ไร่ มีอาณาบริเวณครอบคลุม อำเภอเมืองลำปาง อำเภอแม่เมาะ และอำเภองาว ที่ทำการอุทยานฯ ตั้งอยู่บริเวณถนนพหลโยธิน ตำบลบ้านหวด ระยะทางจากตัวเมืองลำปางประมาณ 66 กิโลเมตร แยกเข้าทางเข้าบริเวณปากถ้ำผาไทประมาณหนึ่งกิโลเมตร รถยนต์สามารถเข้าถึงบริเวณตีนถ้ำภายในถ้ำมีหินงอกหินย้อย สวยงามมาก สลับซับซ้อนและมีถ้ำเล็กถ้ำน้อยมากมายที่มีความสวยงามแตกต่างกันไป เหตุการณ์สำคัญเมื่อ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เคยเสด็จประพาสถ้ำผาไท ในครั้งนั้นได้จารึกพระปรมาภิไธยย่อ ปปร. ไว้ภายในถ้ำเพื่อระลึกในการเสด็จประพาส อุทยานแห่งชาติฯ มีสถานที่ท่องเที่ยวทางธรรมชาติอื่น ระยะทางเริ่มจากตัวอำเภอดังนี้
- หล่มภูเขียว 12 กิโลเมตร
- น้ำตกแม่แก้ 18 กิโลเมตร
- น้ำตกเก๊าฟุ 19 กิโลเมตร
การคมนาคม
อำเภองาวห่างจากกรุงเทพมหานครประมาณ 640 กิโลเมตร อำเภองาวเป็นอำเภอยุทธศาสตร์ชายแดนมีระยะทางเดินทางไปตัวจังหวัดใกล้เคียงดังนี้
- จังหวัดลำปาง 83 กิโลเมตร
- จังหวัดพะเยา 50 กิโลเมตร
- จังหวัดแพร่ 89 กิโลเมตร
- จังหวัดเชียงราย 140 กิโลเมตร
- จังหวัดน่าน 163 กิโลเมตร
- จังหวัดเชียงใหม่ 180 กิโลเมตร
การคมนาคมขนส่งมุ่งสู่อำเภองาวมีหลายเส้นทางค่อนข้างสะดวก เนื่องจากอำเภองาวอยู่ติดถนนหลวงแผ่นดินหมายเลข 1 ถนนพหลโยธิน
ทางบก ได้แก่ ... 1. ถนนพหลโยธิน สายเหนือ (กรุงเทพฯ-นครสวรรค์-ตาก-ลำปาง-พะเยา-เชียงราย) ถนนหลักเริ่มจากกรุงเทพมหานคร ผ่านจังหวัดนครสวรรค์ กำแพงเพชร ตากเข้าเขตจังหวัดลำปางผ่าน อ.เถิน อ.สบปราบ อ.เกาะคา เข้าสู่ตัวเมืองลำปาง 600 กิโลเมตร ขับรถขึ้นเหนือเส้นทางถนนซุปเปอร์ไฮเวย์ลำปาง-งาวอีกประมาณ 83 กิโลเมตรก็จะถึงตัวอำเภองาว ถนนพหลโยธินเป็นถนน 4 ช่องทางการจราจร สามารถสัมผัสธรรมชาติสวยงามตลอดสองข้างทาง
2. ถนนวังซ้าย หรือทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 103 เส้นทางร้องกวาง-งาว ที่แยกบ้านเป๊าะบรรจบกับทางหลวงหมายแผ่นดินเลข 1 ถนนพหลโยธิน(กรุงเทพ-นครสวรรค์) ทางหลวงหมายเลข 117 (นครสวรรค์-พิษณุโลก)ต่อด้วยทางหลวงหมายเลข 11 (พิษณุโลก-เด่นชัย) จากนั้นผ่านทางทางหลวงหมายเลข 101 (กำแพงเพชร-น่าน) ที่จังหวัดแพร่ ใช้เส้นทางถนนวังซ้ายสายแพร่-สอง-งาว ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 103 บรรจบกับทางหลวงหมายเลข 1 (กรุงเทพฯ-นครสวรรค์-ตาก-เชียงราย) ที่ อ.งาว จ.ลำปาง ใช้เวลาเดินทางประมาณ 10 ชั่วโมง
ทางรถไฟ ทางรถไฟสายเหนือ ลงที่สถานีรถไฟนครลำปาง แล้วต่อรถประจำทางสู่อำเภองาวอีก 80 กิโลเมตร อนาคตอันใกล้อำเภองาวกำลังจะมีทางรถไฟผ่าน เป็นเส้นทางรถไฟรางคู่สายใหม่ตัดจากสถานีชุมทางเด่นชัยสิ้นสุดที่อำเภอเชียงของ เส้นทางรถไฟผ่านอำเภองาวระยะทางยาวทั้งสิ้น 52 กิโลเมตร ได้แก่ทางรถไฟสายเด่นชัย-เชียงราย-เชียงของ มีสถานีรถไฟชั้นที่ 2 เป็นสถานีขนาดกลาง 1 สถานี 2 ป้ายหยุดรถได้แก่
- สถานีงาว เป็นสถานีขนาดเล็กประจำอำเภอ
- ป้ายหยุดรถแม่ตีบ
- ป้ายหยุดรถปงเตา
ทางอากาศ
รถโดยสารประจำทาง
- สาย 90 กรุงเทพ-เชียงราย (ก) (กรุงเทพ-นครสวรรค์-ตาก-ลำปาง-พะเยา-เชียงราย) บริษัท สมบัติทัวร์ สยามเฟิร์สทัวร์ เชิดชัยทัวร์ อินทราทัวร์ นครชัยแอร์ บางกอกบัสไลน์ทัวร์ บุษราคัมทัวร์
- สาย 922 กรุงเทพ-พะเยา (กรุงเทพ-นครสวรรค์-พิษณุโลก-แพร่-พะเยา) บริษัท บขส. สมบัติทัวร์ เชิดชัยทัวร์
- สาย 909 กรุงเทพ-เชียงราย (ข) (กรุงเทพ-นครสวรรค์-พิษณุโลก-แพร่-พะเยา-เชียงราย) บริษัท บขส. สมบัติทัวร์ สยามเฟิร์สทัวร์ เชิดชัยทัวร์ ไทยพัฒนกิจขนส่ง บางกอกบัสไลน์ทัวร์
- สาย 962 กรุงเทพ-เชียงของ (กรุงเทพ-นครสวรรค์-พิษณุโลก-แพร่-พะเยา-เชียงคำ-เชียงของ) บริษัท บขส. สมบัติทัวร์บางกอกบัสไลน์ทัวร์ สยามเฟิร์สทัวร์ บุษราคัมทัวร์ เชิดชัยทัวร์
- สาย 957 กรุงเทพ-แม่สาย (กรุงเทพ-นครสวรรค์-พิษณุโลก-แพร่-พะเยา-เชียงราย-แม่สาย) บริษัท บขส. สมบัติทัวร์ สยามเฟิร์สทัวร์ เชิดชัยทัวร์ บางกอกบัสไลน์ทัวร์ นครชัยแอร์
- สาย 660 ระยอง-เชียงราย-แม่สาย (ระยอง-พัทยา-ชลบุรี-ฉะเชิงเทรา-สระบุรี-พิษณุโลก-อุตรดิตถ์-แพร่-พะเยา-เชียงราย-แม่สาย) บริษัท นครชัยแอร์
- สาย 660 ระยอง-เชียงราย-แม่สาย (รถด่วนพิเศษ VIP) (ระยอง-พัทยา-ชลบุรี-ฉะเชิงเทรา-สระบุรี-นครสวรรค์-ตาก-ลำปาง-พะเยา-เชียงราย-แม่สาย) บริษัท นครชัยแอร์
- สาย 661 เชียงราย-นครพนม (นครพนม-สกลนคร-อุดรธานี-เลย-พิษณุโลก-อุตรดิตถ์-แพร่-พะเยา-เชียงราย) บริษัทผู้เดินรถ ได้แก่ สมบัติทัวร์ จักรพงษ์ทัวร์
- สาย 651 นครราชสีมา-แม่สาย (นครราชสีมา-สระบุรี-โคกสำโรง-ตากฟ้า-เขาทราย-วังทอง-พิษณุโลก-อุตรดิตถ์-แพร่-พะเยา-เชียงราย) บริษัทผู้เดินรถ ได้แก่ นครชัยทัวร์
- สาย 633 ขอนแก่น-เชียงราย (ขอนแก่น-ชุมแพ-หล่มสัก-พิษณุโลก-อุตรดิตถ์-แพร่-งาว-พะเยา-เชียงราย) บริษัทผู้เดินรถ ได้แก่ อีสานทัวร์ สมบัติทัวร์
- สาย เชียงราย-อุบลราชธานี (อุบลราชธานี-ศีรษะเกษ-สุรินทร์-บุรีรัมย์-พล-ชัยภูมิ-พิษณุโลก-แพร่-เชียงราย) บริษัท นครชัยแอร์
- สาย เชียงราย-มุกดาหาร (มุดดาหาร-กาฬสินธุ์-ขอนแก่น-ชุมแพ-หล่มสัก-พิษณุโลก-อุตรดิตถ์-แพร่-พะเยา-เชียงราย-แม่สาย) บริษัท เพชรประเสริฐทัวร์ (เร็วๆ นี้)
- สาย 622 พิษณุโลก-เชียงราย-แม่สาย (พิษณุโลก-สุโขทัย-สวรรคโลก-ศรีสัชนาลัย-อุตรดิตถ์-แพร่-พะเยา-เชียงราย-แม่สาย) บริษัทผู้เดินรถ ได้แก่ สุโขทัยวินทัวร์
- สาย 622 พิษณุโลก-เชียงราย-แม่สาย (พิษณุโลก-อุตรดิตถ์-แพร่-พะเยา-เชียงราย-แม่สาย) บริษัทผู้เดินรถ ได้แก่ สุโขทัยวินทัวร์
- สาย 624 พิษณุโลก-เชียงของ (พิษณุโลก-อุตรดิตถ์-แพร่-พะเยา-เชียงคำ-เทิง-เชียงของ) บริษัทผู้เดินรถ ได้แก่ สุโขทัยวินทัวร์
- สาย 663 นครสวรรค์-เชียงราย (นครสวรรค์-พิษณุโลก-อุตรดิตถ์-แพร่-พะเยา-เชียงราย) บริษัทผู้เดินรถ ได้แก่ นครสวรรค์ยานยนต์ (นิวถาวรฟาร์มทัวร์) รถปรับอากาศโฉมใหม่
- สาย 780 ภูเก็ต-เชียงราย (ภูเก็ต-สุราษฎร์ธานี-ชุมพร-ประจวบฯ-หัวหิน-เพชรบุรี-อยุธยา-นครสวรรค์-พิษณุโลก-แพร่-พะเยา-เชียงราย) บริษัทผู้เดินรถ ได้แก่ ไทยพัฒนกิจขนส่ง
- สาย 877 หาดใหญ่-เชียงราย-แม่สาย (แม่สาย-เชียงราย-พะเยา-แพร่-อุตรดิตถ์-พิษณุโลก-ทุ่งสง-พัทลุง-หาดใหญ่-ด่านนอก) บริษัท ปิยะชัยพัฒนาทัวร์
- สาย 148 เชียงใหม่-เชียงราย (เชียงใหม่-ลำพูน-ดอยติ-ลำปาง-งาว-พะเยา-พาน-เชียงราย) บริษัท ไทยพัฒนกิจขนส่ง จำกัด
- สาย 149 เชียงใหม่-แม่สาย (เชียงใหม่-ลำพูน-ดอยติ-ลำปาง-งาว-พะเยา-พาน-เชียงราย-แม่จัน-แม่สาย) บริษัท ไทยพัฒนกิจขนส่ง จำกัด
- สาย 166-1 เชียงใหม่-สามเหลี่ยมทองคำ (ข) (เชียงใหม่-ลำพูน-ดอยติ-ลำปาง-งาว-พะเยา-พาน-เชียงราย-แม่จัน-เชียงแสน-สามเหลี่ยมทองคำ) บริษัท ไทยพัฒนกิจขนส่ง จำกัด
- สาย 144 เชียงราย-เด่นชัย (เชียงราย-พาน-พะเยา-แพร่-เด่นชัย) บริษัท แพร่ยานยนต์ขนส่ง (หนานคำทัวร์) จำกัด
- สาย 673 แม่สาย-แม่สอด (แม่สาย-เชียงราย-พะเยา-งาว-ลำปาง-เถิน-ตาก-แม่สอด) บริษัทผู้เดินรถได้แก่ ไทยพัฒนกิจขนส่ง จำกัด
- รถตู้ปรับอากาศลำปาง-งาว บริษัท สหกรณ์เดินรถนครลำปาง จำกัด
รัฐวิสาหกิจและธนาคาร
- การไฟฟ้าส่วนภูมิภาคอำเภองาว
- บริษัท ไปรษณีย์ไทย จำกัด สาขางาว
- ธนาคารออมสิน สาขางาว
- ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร สาขางาว
- สถานีเดินรถนครลำปาง จังหวัดลำปาง สาขางาว (บริษัท ขนส่ง จำกัด)
อ้างอิง
- จำนวนประชากรและบ้าน จำแนกเป็นรายอำเภอ และรายตำบล จังหวัดลำปาง ณ เดือนธันวาคม พ.ศ. 2553, สำนักบริหารทะเบียน กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย