กลุ่มภาษาอิหร่าน

กลุ่มภาษาอิหร่าน (อังกฤษ: Iranian หรือ Iranic languages) เป็นสาขาย่อยของกลุ่มภาษาอินโด-อิเรเนียนที่อยู่ในตระกูลภาษาอินโด-ยุโรเปียน ภาษาอเวสตะถือเป็นภาษาที่เก่าที่สุดของกลุ่มนี้ที่มีการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร กลุ่มภาษานี้มีผู้พูดเป็นภาษาแม่ราว 150–200 ล้านคน ภาษาที่มีผู้พูดมากที่สุดคือภาษาเปอร์เซีย (ประมาณ 70 ล้านคน) ภาษาปาทาน (ประมาณ 40 ล้านคน) ภาษาเคิร์ด (35 ล้านคน) และภาษาบาโลชิ (ประมาณ 7 ล้านคน)

กลุ่มภาษาอิหร่าน
อิเรนิก
กลุ่มเชื้อชาติ:	กลุ่มชนอิหร่าน
ภูมิภาค:	เอเชียตะวันตก, คอเคซัส, เอเชียกลาง และเอเชียใต้
การจําแนก ทางภาษาศาสตร์:	อินโด-ยูโรเปียน อินโด-อิเรเนียน กลุ่มภาษาอิหร่าน
ภาษาดั้งเดิม:	โปรโต-อิเรเนียน
กลุ่มย่อย:	ตะวันตก อเวสตะ (กลาง) ตะวันออก
ISO 639-2 / 5:	ira
เครือข่ายการวิจัยลิงกัวสเฟียร์:	58= (phylozone)
กลอตโตลอก:	iran1269
ประเทศและพื้นที่ที่ภาษาอิหร่านมีสภานะเป็นภาษาทางการหรือประชากรส่วนใหญ่พูดกัน

ชื่อ

ชื่อของกลุ่มภาษาอิหร่านมาจากการที่ผู้พูดกลุ่มภาษานี้เคยอยู่ในที่ราบอิหร่านมาตั้งแต่อดีตกาล

ตารางเปรียบเทียบ

ภาษาอังกฤษ	ภาษาซาซากิ	ภาษาเคิร์ด	ภาษาปาทาน	ภาษาบาโลชิ	ภาษามาซันดารานี	ภาษาเปอร์เซีย	ภาษาเปอร์เซียกลาง	ภาษาพาร์เทียน	ภาษาเปอร์เซียโบราณ	ภาษาอเวสตะ
beautiful	rind	rind/delal/cûwan	ʂkulai/xkulai, ʂɑjista/xɑjista	sharr, soherâ	ṣəmxâl/ Xəş-nəmâ	zibâ/ xuš-chehreh	hučihr, hužihr	hužihr	naiba	vahu-, srîra
blood	goyni	xwîn	wina	hon	xun	xūn	xōn	xōn		vohuni
bread	nan	nan	ɖoɖəi, nəɣɑn	nân, nagan	nûn	nân	nân	nân
bring	ardene	anîn/hênan, awirdin/hawirdin	rɑ wɺ̡əl	âurten, yārag, ārag	biyârden	âvardan/biyar	âwurdan, āwāy-, āwar-, bar-	āwāy-, āwar-, bar-	bara-	bara, bar-
brother	bıra	bira	wror	brāt, brās	birâr	barādar	brād, brâdar	brād, brādar	brâtar	brâtar-
come	amayene	hatin	rɑ tləl	āhag, āyag	Biyamona, enen	âmadan	âmadan, awar	awar, čām	ây-, âgam	âgam-
cry	berbayene	girîn	ʒaɺ̡əl	greewag, greeten	bərmə/ qâ	geristan/geryeh	griy-, bram-
dark	tari	tarî	tjɑrə	thár	siyo	târîk	târīg/k	târīg, târēn		sâmahe, sâma
daughter/girl	çena	keç/kîj/kenîşk/dot	lur	dohtir, duttag	kijâ/ dether	doxtar	duxtar	duxt, duxtar		duxδar
day	roce/roje/roze	roj	wradz	roç	rezh	rûz	rōz		raucah-
do	kerdene	kirin/kirdin	kawəl	kanag, kurtin	hâkerden	kardan	kardan	kartan	kạrta-	kәrәta-
door	çeber	derge/derî	war, daɺ̡a	gelo, darwāzag	bəli	dar	dar	dar, bar	duvara-	dvara-
die	merdene	mirin/mirdin	mrəl	mireg	mərnen	murdan	murdan		mạriya-	mar-
donkey	her	ker	xar	her	xar	xar	xar
egg	hak	hêk/hêlik	hagəi	heyg, heyk	merqâna	toxm	toxmag, xâyag	taoxmag, xâyag		taoxma-
earth	êrd (uncertain origin)	herd/erd (uncertain origin)	zməka	zemin	zemi	zamin	zamīg	zamīg	zam-	zãm, zam, zem
evening	shan	êvar/êware	mɑʂɑm/mɑxɑm	begáh	nəmâşun	begáh	sarshab	êbêrag
eye	çım	çav/çaw	stərga	ch.hem, chem	bəj, Çəş	chashm	chašm	chašm	čaša-	čašman-
father	pi	bav/bawk/piya	plɑr	pit, piss	piyer	pedar	pidar	pid	pitar	pitar
fear	ters	tirs	vera, tars	turs, terseg	təşəpaş	tars	tars	tars	tạrsa-	tares-
fiancé	washte	dezgîran	numzɑd	nām zād	xasgar	nâm-zad	-	-
fine	weş	xweş/baş	ʂa/xa	wash, hosh	xaar	xosh	dârmag			srîra
finger	gisht	til/qamik/engust	gwəta	lenkutk, mordâneg	angoos	angošt	angust			dišti-
fire	adır	agir/atir	wor	âch, âs	tesh	âtaš, âzar	âdur, âtaxsh	ādur	âç-	âtre-/aêsma-
fish	mase	masî	kab	mâhi, mâhig	mahi	mâhi	mâhig	mâsyâg		masyô, masya
food / eat	werdene	xwarin/xwardin	xoɺ̡ə / xwaɺ̡əl	warag, warâk	Xərak/ xəynen	Gaza / xordan	parwarz / xwâr, xwardīg	parwarz / xwâr		hareθra / ad-, at-
go	şiyayene	çûn/çiyin	tləl	jwzzegh, shutin	shunen / burden	raftan	raftan, shudan	ay-	ai-	ay-, fra-vaz
god	heq	xwedê/xwa	xwdai	hwdâ	homa, xəda	khodâ	bay, abragar		baga-	baya-
good	rınd	baş, çak, rind	ʂə/xə	jawáin, šarr	xâr	xub / nîuū	xūb, nêkog		vahu-	vohu, vaŋhu-
grass	vash	giya, riwek, şênkatî	wɑʂə/wɑxə	rem, sabzag		sabzeh, giyâh	giyâ	dâlūg		urvarâ
great	gırs / pil	gir, mezin, gewre	loj, ɣwara	mastar, mazan	gat, belang, pila	bozorg	wuzurg, pīl		vazraka-	uta-, avañt
hand	dest	dest	lɑs	dast	dess	dast	dast	dast	dasta-	zasta-
head	ser	ser, kep	sar, kakaɺ̡ai	saghar	kalə	sar, kalleh	sar
heart	zerre	dil	zɺ̡ə	dil, hatyr	dil	del	dil	dil		aηhuš
horse	estor	hesp/esp	ɑs	asp	istar	asp, astar	asp, stōr	asp, stōr	aspa	aspa-
house	keye	mal, hoz, xanu	kor, xuna	log, dawâr	səre	xâneh	xânag			demâna-, nmâna-
hunger	vêşan	birçîtî/wirsêtî	lwəʐa/lwəga	shudhagh	veyshna	gorosnegi	gursag, shuy
language (also tongue)	zıwan / zon	ziwan/ziman	ʒəba	zevân, zobân	ziwân	zabân	zuwân	izβân	hazâna-	hizvâ-
laugh	huyayene	kenîn	xandəl	khendegh, hendeg		xandidan	xandīdan		karta	Syaoθnâvareza-
life	jewiyaene	jiyan/jîn	ʒwandun	zendegih, zind		zendegi	zīndagīh, zīwišnīh	žīwahr, žīw-		gaêm, gaya-
man	merd	mêr, piyaw	saɺ̡ai, meɺ̡ə	merd	merd	mard	mard	mard	martiya-	mašîm, mašya
moon	ashmê	heyv/mang	spoʐmai/spogmai, mjɑʃt	máh	mithra	mâh	māh	māh	mâh-	måŋha-
mother	maye	dayik, mak	mor	mât, mâs	mâr	mâdar	mādar	mādar	mâtar	mâtar-
mouth	fek	dev/dem	xwlə	dap		dahân	dahân, rumb			åŋhânô, âh, åñh
name	name	naw	num	nâm	num	nâm	nâm		nâman	nãman
night	şewe	shew, shewn, nutek	ʃpa	šap, shaw	sheow	shab	shab		xšap-	xšap-
open	akerdene	vekirin	prɑnistəl, xlɑsawəl	pabožagh, paç	vâ-hekârden	bâz-kardan	abâz-kardan		būxtaka-	būxta-
peace	kotpy	aştî	roɣa	ârâm		âshti, ârâmeš, ârâmî	âštih, râmīšn	râm, râmīšn	šiyâti-	râma-
pig	xoz	beraz	xug, seɖar	khug	xi	xūk	xūk			varâza (wild pig)
place	ja	cih/şûn	dzaj	hend, jâgah		jâh/gâh	gâh	gâh	gâθu-	gâtu-, gâtav-
read	wendene	xwendin	lwastəl	wánagh	baxinden	xândan	xwândan
say	vatene	gotin/wutin	wajəl	gushagh	baotena	goftan, gap(-zadan)	guftan, gōw-, wâxtan	gōw-	gaub-	mrû-
sister	wae	xweşk	xor	gwhâr	xâxer	xâhar/xwâhar	xwahar
small	qıc	piçûk	kutʃnai, waɺ̡ukai, kam	gwand, hurd	pətik, bechuk, perushk	kuchak, kam, xurd, rîz	kam, rangas	kam	kamna-	kamna-
son	qıj	kur	zoj	baç, phusagh	pisser	pesar, pûr, baça	pur, pusar	puhr	puça	pūθra-
soul	gan	giyan	arwɑ	rawân		ravân	rūwân, gyân	rūwân, gyân		urvan-
spring	usar	bihar	psarlai	bhârgâh	wehâr	bahâr	wahâr		vâhara-	θūravâhara-
tall	berz	bilind/berz	lwaɺ̡, dʒəg	bwrz, buland		boland / bârez	buland, borz	bârež		barez-
three	hire	sê	dre	sey	se	se	sê	hrē	çi-	θri-
village	dewe	gund, dê	kəlai	helk, kallag, dê	deh	deh, wis	wiž	dahyu-	vîs-, dahyu-
want	waştene	xwestin/wîstin	ɣuʂtəl/ɣuxtəl	lotagh	bexanen	xâstan	xwâstan
water	owe	aw	obə	âp	ab	âb/aw	âb	âb	âpi	avô-
when	key	kengê/key	kəla	ked		kay	kay	ka		čim-
wind	va	ba	bɑd	gwáth	wâ	bâd	wâd			vâta-
wolf	verg	gur/gurg	lewə, ʃarmuʂ/ʃarmux	gurkh	varg	gorg	gurg		varka-	vehrka
woman	ceniye	jin/afret	ʂədza/xədza	jan	zhənya	zan	zan	žan		hâīrīšī-, nâirikâ-
year	serre	sal	kɑl	sâl		sâl	sâl		θard	ýâre, sarәd
yes / no	ya / né	erê (bale) (a) / na	ho (wo) / na, ja	ere / na		baleh (âre) / na	hâ / ney	hâ / ney	yâ / nay, mâ	yâ / noit, mâ
yesterday	vizêri	duh/dwênê	parun	zí	direz	diruz	dêrûž
ภาษาอังกฤษ	ภาษาซาซากิ	ภาษาเคิร์ด	ภาษาปาทาน	ภาษาบาโลชิ	ภาษามาซันดารานี	ภาษาเปอร์เซีย	ภาษาเปอร์เซียกลาง	ภาษาพาร์เทียน	ภาษาเปอร์เซียโบราณ	ภาษาอเวสตะ

ประวัติ

ภาษายุคเริ่มแรก

กลุ่มภาษาอินโด-อิเรเนียนมีจุดเริ่มต้นในเอเชียกลาง แต่ทฤษฎียังมีช่องว่างอีกมาก กลุ่มภาษาอิหร่านนี้เป็นลูกหลานของภาษาอินโด-อิเรเนียนดั้งเดิม ซึ่งภาษานี้แตกออกเป็น

• กลุ่มภาษาอินโด-อารยัน รววมทั้งภาษาสันสกฤต กลุ่มภาษาดาร์ดิกในอินเดียตะวันตกเฉียงเหนือและกลุ่มภาษานูริสถานในอัฟกานิสถานตะวันออกเฉียงเหนือ
• กลุ่มภาษาอิหร่าน รวมทั้งภาษาอเวสตะและภาษาเปอร์เซียโบราณ

ภาษาอิหร่านดั้งเดิมมีอายุย้อนหลังไปถึงหลังจากการแยกตัวของภาษาอินโด-อิเรเนียนดั้งเดิมหรือราว 1,457 ปีก่อนพุทธศักราช ซึ่งเป็นช่วงที่ภาษาอิหร่านแยกตัวออกมาและพัฒนาตามชนเผ่าอิหร่านกลุ่มต่างๆที่อพยพไปมาระหว่างยุโรป เอเชียใต้ ที่ราบอิหร่านและเอเชียกลาง ในทางภาษาศาสตร์ ภาษาอิหร่านโบราณแบ่งได้เป็น 2 กลุ่มคือ

• กลุ่มตะวันออก ได้แก่ภาษาซอกเดีย ภาษาคาวาเรสเมีย ภาษาซากา และภาษาอเวสตะ
• กลุ่มตะวันตก แบ่งเป็น
  • กลุ่มตะวันตกเฉียงใต้ ได้แก่ ภาษาเปอร์เซีย
  • กลุ่มตะวันตกเฉียงเหนือ ได้แก่ ภาษามีเดีย ภาษาพาร์เทีย และภาษาเคิร์ด

ภาษาอเวสตะเป็นภาษาที่ใช้เขียนคัมภีร์ในศาสนาโซโรอัสเตอร์ ภาษาเปอร์เซียโบราณมีระบบการเขียนเป็นอักษรรูปลิ่ม

กลุ่มภาษาอิหร่านยุคกลาง

ยุคกลางในอิหร่านเริ่มต้นตั้งแต่ พ.ศ. 143 - 1443 ภาษาในยุคนี้แบ่งเป็นกลุ่มตะวันตกและกลุ่มตะวันออกเช่นกัน เริ่มใช้ตัวเขียนที่มาจากอักษรอราเมอิก ภาษาเปอร์เซียกลางเป็นภาษาราชการของจักรวรรดิซัสซาเนียน เริ่มใช้ตั้งแต่ พ.ศ. 843 - 1543 ภาษาเปอร์เซียกลางและภาษาพาร์เทียเป็นภาษาในยุคมานิเชียนด้วย ซึ่งมีข้อความหลงเหลือในภาษานอกกลุ่มนี้เป็นจำนวนมากตั้งแต่ภาษาละตินถึงภาษาจีน

กลุ่มภาษาอิหร่านยุคใหม่

หลังจากที่จักรวรรดิเปอร์เซียหันไปนับถือศาสนาอิสลาม สำเนียงเก่าเช่นภาษาเปอร์เซียกลางถูกแทนที่ด้วยสำเนียงใหม่ เช่นสำเนียงดารีที่เป็นภาษาราชการ คำว่าดารีมาจาก darbar หมายถึงศาลหลวง ใช้เขียนบทกวีและวรรณคดีอย่างแพร่หลาย ราชวงศ์ซัฟฟาริดเป็นราชวงศ์ที่มีบทบาทในการพัฒนาภาษาใหม่ตั้งแต่ พ.ศ. 1418 สำเนียงดารีเชื่อกันว่ามีอิทธิพลต่อสำเนียงทางตะวันออกของอิหร่านมาก ในขณะที่สำเนียงปะห์ลาวีที่เป็นสำเนียงมาตรฐานเดิมมีพื้นฐานมาจากสำเนียงทางตะวันตก สำเนียงใหม่ๆเหล่านี้เป็นต้นกำเนิดของสำเนียงมาตรฐานของภาษาเปอร์เซียในปัจจุบัน

นักวิชาการในยุคกลางของอิหร่านใช้คำว่า "ดารี" หมายถึงจังหวัดทางตะวันออกของโดราสถาน "ปะห์ลาวี" หมายถึงสำเนียงทางตะวันตกเฉียงเหนือระหว่างอัสฟาฮานกับอาเซอร์ไบจาน และ "ปาร์ซี" หมายถึงสำเนียงของฟาร์และยังมีสำเนียงที่ไม่เป็นทางการ เช่น สำเนียงคูซีซึ่งเกี่ยวข้องกับจังหวัดคูเซสถานทางตะวันตก

การเข้ามาของศาสนาอิสลามทำให้นำอักษรอาหรับมาใช้เขียนภาษาเปอร์เซีย ภาษาปาทานและภาษาบาโลชิ โดยเพิ่มอักษรพิเศษบางตัว ในขณะที่ค่อยๆเลิกใช้อักษรเปอร์เซียกลางไป ภาษาทาจิกเป็นภาษาแรกที่เริ่มเขียนด้วยอักษรละตินเมื่อ พ.ศ. 2463 เมื่ออยู่ภายใต้การปกครองของสหภาพโซเวียตก่อนจะเปลี่ยนมาเขียนด้วยอักษรซีริลลิกในอีก 10 ปีต่อมา

บริเวณที่มีผู้พูดกลุ่มภาษาอิหร่านล้อมรอบไปด้วยผุ้พูดภาษาอื่นๆหลายกลุ่ม ทางตะวันตกเป็นภาษาอาหรับ ส่วนกลุ่มภาษาเตอร์กิกแพร่หลายในเอเชียกลางแทนที่กลุ่มภาษาอิหร่านที่เคยใช้ในบริเวณนั้น เช่น ภาษาซอกเดีย และภาษาแบกเทรีย โดยภาษาซอกเดียบางสำเนียงยังเหลืออยู่ในหุบเขาซาราฟสถาน และภาษาซากาในซินเจียงทางตอนใต้ รวมทั้งภาษาออสเซติกที่ยังเหลืออยู่ในเทือกเขาคอเคซัส มีผู้พูดกลุ่มภาษาอิหร่านเล็กน้อยในเทือกเขาปาร์มี ผู้พูดภาษาเปอร์เซียในอาเซอร์ไบจานถูกแทนที่ด้วยกลุ่มภาษาเตอร์กิกแล้วเช่นกัน

การจัดจำแนก

 

แผนผังการจัดจำแนกในตระกูลภาษาอินโด-ยุโรเปียน

กลุ่มภาษาอิหร่านแบ่งเป็น 2 กลุ่มคือกลุ่มภาษาอิหร่านตะวันออกและกลุ่มภาษาอิหร่านตะวันตก มีทั้งหมดราว 84 ภาษา ภาษาที่มีผู้ใช้มากในปัจจุบันคือภาษาเคิร์ด ภาษาเปอร์เซีย และภาษาบาโลชิในกลุ่มตะวันตก และภาษาปาทานในกลุ่มตะวันออก ในปัจจุบันมีการประดิษบ์กลุ่มภาษาอิหร่านขึ้นมาคือภาษาบาราเรยเป็นภาษาในนิยายและใกล้เคียงกับสำเนียงลูรี แต่ก็มีลักษณะของสำเนียงเกอร์มันซาฮานรวมอยู่ด้วย

อ้างอิง

1. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, บ.ก. (2013). "Iranian". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.CS1 maint: display-editors (link)
2. Johannes Bechert; Giuliano Bernini; Claude Buridant (1990). Toward a Typology of European Languages. Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-012108-7.
3. Gernot Windfuhr (1979). Persian Grammar: History and State of Its Study. Walter de Gruyter. ISBN 978-90-279-7774-8.

บรรณานุกรม

• Bailey, H. W. (1979). Dictionary of Khotan Saka. Cambridge University Press. 1979. 1st Paperback edition 2010. ISBN 978-0-521-14250-2.
• Schmitt, Rüdiger (ed.) (1989). Compendium Linguarum Iranicarum (ภาษาเยอรมัน). Wiesbaden: Reichert. ISBN 978-3-88226-413-5.CS1 maint: extra text: authors list (link)
• Sims-Williams, Nicholas (1996). "Iranian languages". Encyclopedia Iranica. 7. Costa Mesa: Mazda. pp. 238–245.
• Yarshater, Ehsan (ed.) (1996). "Iran". Encyclopedia Iranica. 7. Costa Mesa: Mazda.CS1 maint: extra text: authors list (link)
• Frye, Richard N. (1996). "Peoples of Iran". Encyclopedia Iranica. 7. Costa Mesa: Mazda.
• Windfuhr, Gernot L. (1995). "Cases in Iranian languages and dialects". Encyclopedia Iranica. 5. Costa Mesa: Mazda. pp. 25–37.
• Lazard, Gilbert (1996). "Dari". Encyclopedia Iranica. 7. Costa Mesa: Mazda.
• Henning, Walter B. (1954). "The Ancient language of Azarbaijan". Transactions of the Philological Society. 53 (1): 157–177. doi:10.1111/j.1467-968X.1954.tb00282.x.
• Rezakhani, Khodadad (2001). . คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2004-10-09.
• Skjærvø, Prods Oktor (2006). "Iran, vi. Iranian languages and scripts". Encyclopædia Iranica. 13.
• Delshad, Farshid (2010). Georgica et Irano-Semitica (PDF). Ars Poetica. Deutscher Wissenschaftsverlag DWV. ISBN 978-3-86888-004-5.
• Mallory, J. P.; Adams, Douglas Q. (2006). The Oxford introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European world. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-929668-2.
• Toroghdar, Zia (2018). "From Astara to Fuman: Comparison words from dialects of different languages Talysh and Tatic". Farhang-e Ilia. pp. 38–172.

อ่านเพิ่ม

• Sokolova, V. S. "New information on the phonetics of Iranic languages." Trudy Instituta jazykoznanija NN SSR (Moskva) 1 (1952): 178-192.

แหล่งข้อมูลอื่น

• "Areal developments in the history of Iranic: West vs. East" (PDF). Martin Joachim Kümmel, department of Indo-European linguistics, University of Jena.
• Kurdish and other Iranic Languages
• Iranian EFL Journal
• Iranian language tree in Russian, identical with above classification.
• Old Iranian Online by Scott L. Harvey and Jonathan Slocum, free online lessons at the Linguistics Research Center at the University of Texas at Austin