ธรณีกาล

มาตรธรณีกาล (อังกฤษ: Geologic time scale หรือย่อว่า GTS) เป็นระบบของการหาอายุตามลำดับเวลาที่จำแนกชั้นหินทางธรณีวิทยา (การลำดับชั้นหิน) ตามเวลา ซึ่งนักธรณีวิทยา นักบรรพชีวินวิทยา และนักวิทยาศาสตร์โลกแขนงอื่น ๆ ใช้เพื่ออธิบายการวัดเวลาและความสัมพันธ์ของเหตุการณ์ในทางธรณีประวัติ โดยมาตรกาลได้ถูกพัฒนาผ่านการศึกษาและการสังเกตชั้นหินและความสัมพันธ์ ตลอดจนเวลาที่ซึ่งสิ่งมีชีวิตต่าง ๆ ปรากฏตัว วิวัฒนาการ และสูญพันธุ์ผ่านการศึกษาซากดึกดำบรรพ์ ตารางของธรณีกาลดังปรากฏในบทความนี้ รวมถึงระบบอนุกรมวิธาน อายุของช่วงเวลา และรหัสสีมาตรฐานนั้นถูกกำหนดโดยคณะกรรมาธิการการลำดับชั้นหินสากล (ICS)

วงกลมนี้แสดงหน่วยหลักบางส่วนของมาตรธรณีกาลและเหตุการณ์ซึ่งถูกกำหนดไว้ในประวัติของโลก บรมยุคเฮเดียนแสดงถึงช่วงเวลาก่อนที่จะมีซากดึกดำบรรพ์ของสิ่งมีชีวิตบนโลก โดยขอบบนของบรมยุคดังกล่าวในปัจจุบัน คือ 4.0 Ga (พันล้านปีก่อน) ส่วนการแบ่งย่อยอื่น ๆ นั้นจะสะท้อนถึงวิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิต โดยมีบรมยุคอาร์เคียนและบรมยุคโพรเทอโรโซอิกด้วย ส่วนมหายุคพาลีโอโซอิก มหายุคมีโซโซอิก และมหายุคซีโนโซอิกเป็นมหายุคของบรมยุคฟาเนอโรโซอิก ขณะที่ช่วงสามล้ามปีของยุคควอเทอร์นารีซึ่งเป็นข่วงเวลาของมนุษย์ที่เรารู้กันนั้นมีขนาดเล็กเกินกว่าจะแสดงได้ด้วยแผนภาพนี้

ศัพทวิทยา

การแบ่งที่ใหญ่ที่สุดของเวลาชื่อช่วงของเวลาที่เรียกว่า บรมยุค (eon) โดยบรมยุคแรก คือ บรมยุคเฮเดียน ซึ่งเริ่มต้นขึ้นพร้อมการก่อตัวของโลกและทอดตัวยาวประมาณ 540 ล้านปีจนเข้าสู่บรมยุคอาร์เคียน ซึ่งเป็นเวลาที่โลกเย็นตัวลงจนเพียงพอสำหรับการเกิดทวีปต่าง ๆ และสิ่งมีชีวิตแรกสุดได้ปรากฏตัวขึ้น หลังจากนั้นประมาณ 2.5 พันล้านปี ออกซิเจนที่เกิดขึ้นจากสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียวสังเคราะห์แสงจึงได้เริ่มปรากฏขึ้นในชั้นบรรยากาศ และเป็นหมุดหมายการเริ่มต้นของบรมยุคโพรเทอโรโซอิก ในท้ายที่สุด บรมยุคฟาเนอโรโซอิกได้รวมเอาช่วงเวลากว่า 541 ล้านปีที่มีสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์หลากหลายชนิดเอาไว้ โดยเริ่มต้นด้วยการปรากฏตัวของสัตว์เปลือกแข็งในซากดึกดำบรรพ์ และสืบเนื่องต่อมาจนถึงปัจจุบัน บรมยุคสามบรมยุคแรก (กล่าวคือ ทุกบรมยุค ยกเว้นบรมยุคโพรเทอโรโซอิก) สามารถเรียกรวมกันได้ว่าเป็นอภิมหาบรมยุค (supereon) พรีแคมเบรียน เนื่องด้วยความสำคัญของการระเบิดยุคแคมเบรียน ซึ่งเกิดความหลากหลายของรูปแบบสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์อย่างมากมหาศาลได้เกิดขึ้นในยุคแคมเบรียนเป็นจุดเริ่มต้นของบรมยุคฟาเนอโรโซอิก โดยบรมยุคสามารถแบ่งออกได้เป็นมหายุค (era) ซึ่งสามารถแบ่งย่อยต่อไปได้เป็นยุค (period) สมัย (epoch) และช่วงอายุ (age) และยังมีสภาพขั้วแม่เหล็กของรุ่นหิน หรือ "รุ่น" (chron) ที่สามารถใข้เป็นการแบ่งย่อยของช่วงอายุได้ด้วย แม้ว่าจะไม่ถูกรวมอยู่ในระบบของคณะกรรมาธิการการลำดับชั้นหินสากลก็ตาม

บรมยุค	มหายุค	ยุค	ขอบเขต (ล้านปีก่อน)	ช่วงเวลา (ล้านปี)
ฟาเนอโรโซอิก	ซีโนโซอิก	ควอเทอร์นารี (ไพลสโตซีน/โฮโลซีน)	2.588–0	2.588+
		นีโอจีน (ไมโอซีน/ไพลโอซีน)	23.03–2.588	20.4
		พาลีโอจีน (พาลีโอซีน/อีโอซีน/โอลิโกซีน)	66.0–23.03	42.9
	มีโซโซอิก	ยุคครีเทเชียส	145.5–66.0	79.5
		จูแรสซิก	201.3–145.0	56.3
		ไทรแอสซิก	252.17–201.3	50.9
	พาลีโอโซอิก	เพอร์เมียน	298.9–252.17	46.7
		คาร์บอนิเฟอรัส (มิสซิสซิปเปียน/เพนน์ซีลเวเนียน)	358.9–298.9	60
		ดีโวเนียน	419.2–358.9	60.3
		ไซลูเรียน	443.4–419.2	24.2
		ออร์โดวิเชียน	485.4–443.4	42
		แคมเบรียน	541.0–485.4	55.6
โพรเทอโรโซอิก	นีโอโพรเทอโรโซอิก	อีดีแอคารัน	635.0–541.0	94
		ไครโอเจเนียน	720–635	85
		โทเนียน	1000–720	280
	มีโซโพรเทอโรโซอิก	สเทเนียน	1200–1000	200
		เอกเทเซียน	1400–1200	200
		คาลิมเมียน	1600–1400	200
	แพลีโอโพรเทอโรโซอิก	สตาทีเรียน	1800–1600	200
		ออโรซีเรียน	2050–1800	250
		ไรเอเซียน	2300–2050	250
		ไซดีเรียน	2500–2300	200
อาร์เคียน	นีโออาร์เคียน	ไม่มีการแบ่งย่อยเป็นยุคอย่างเป็นทางการ	2800–2500
	มีโซอาร์เคียน		3200–2800
	พาลีโออาร์เคียน		3600–2200
	อีโออาร์เคียน		4000–3600
เฮเดียน	ไม่มีการแบ่งย่อยเป็นมหายุคอย่างเป็นทางการ	ไม่มีการแบ่งย่อยเป็นยุคอย่างเป็นทางการ	กำเนิดโลกถึง 4000 ล้านปีก่อน

หน่วยในธรณีกาลวิทยาและการลำดับชั้นหิน

ส่วนของหิน (ชั้นหิน) ในการลำดับชั้นหินตามอายุกาล	ช่วงเวลาในธรณีกาลวิทยา	หมายเหตุถึง หน่วยทางธรณีกาลวิทยา
หินบรมยุค (Eonothem)	บรมยุค	มีทั้งสิ้น 4 ช่วง ช่วงหนึ่ง ๆ กินเวลาครึ่งพันล้านปีหรือมากกว่า
หินมหายุค (Erathem)	มหายุค	กำหนดไว้ 10 ช่วง ช่วงหนึ่ง ๆ กินเวลาหลายร้อยล้านปี
หินยุค (System)	ยุค	กำหนดไว้ 22 ช่วง ช่วงหนึ่ง ๆ กินเวลาสิบล้านถึงประมาณร้อยล้านปี
หินสมัย (Series)	สมัย	กำหนดไว้ 34 ช่วง ช่วงหนึ่ง ๆ กินเวลาหลายสิบล้านปี
หินช่วงอายุ (Stage)	ช่วงอายุ	กำหนดไว้ 99 ช่วง ช่วงหนึ่ง ๆ กินเวลาหลายล้านปี
หินรุ่น (Chronozone)	รุ่น	การแบ่งย่อยของช่วงอายุ ไม่ถูกใช้ในมาตรธรณีกาลของ ICS

เพื่อให้สอดคล้องกับบรมยุค มหายุค ยุค สมัย และ ช่วงอายุ จึงมีการใช้คำว่า "หินบรมยุค" "หินมหายุค" "หินยุค" "หินสมัย" และ "หินช่วงอายุ" เพื่ออ้างอิงถึงชั้นหินที่อยู่ในช่วงเวลาตามธรณีกาลเหล่านี้ในประวัติโลก

นักธรณีวิทยายังใช้หน่วย "ตอนต้น" (early) "ตอนกลาง" (mid) และ "ตอนปลาย" (late) เมื่อกล่าวถึงเวลาและ "ล่าง" (lower) "กลาง" (middle) และ "บน" (upper) เมื่อกล่าวถึงหินด้วย เช่น หินช่วงอายุจูแรสซิกล่าง (Lower Jurassic Series) ในการลำดับชั้นหินตามอายุกาลนั้นสอดคล้องกับสมัยจูแรสซิกตอนต้น (Early Jurassic Epoch) ในธรณีกาลวิทยา ในภาษาอังกฤษ คำคุณศัพท์นั้นจะใช้เป็นตัวพิมพ์ใหญ่เมื่อการแบ่งย่อยนั้นเป็นทางการ และจะใช้เป็นตัวพิมพ์เล็กเมื่อไม่เป็นทางการ เช่น "early Miocene" และ "Early Jurassic"

การกำหนดมหายุค

บรมยุคฟาเนอโรโซอิก แบ่งออกเป็นสามมหายุค ได้แก่ มหายุคพาลีโอโซอิก มหายุคมีโซโซอิก และ มหายุคซีโนโซอิก (หมายถึง สิ่งมีชีวิต "เก่า" "กลาง" และ "ปัจจุบัน" ตามลำดับ) ซึ่งเป็นตัวแทนของขั้นหลักในการพิจารณาซากดึกดำบรรพ์ด้วยตาเปล่า มหายุคเหล่านี้ถูกแบ่งแยกด้วยขอบเขตมหันตภัยการสูญพันธุ์ คือ เหตุการณ์การสูญพันธุ์ยุคเพอร์เมียน–ไทรแอสซิก เป็นตัวแบ่งระหว่างมหายุคพาลีโอโซอิกและมหายุคมีโซโซอิก และเหตุการณ์การสูญพันธุ์ยุคครีเทเชียส–พาลีโอจีน เป็นตัวแบ่งระหว่างมหายุคมีโซโซอิกและมหายุคซีโนโซ โดยมีหลักฐานว่าเหตุการณ์การสูญพันธุ์ยุคครีเทเชียส–พาลีโอจีนนั้นเกิดขึ้นจากการปะทุของหินปิดกั้นไซบีเรียน และเหตุการณ์การสูญพันธุ์ยุคครีเทเชียส–พาลีโอจีนเกิดจากการพุ่งชนของอุกกาบาตที่ทำให้เกิดหุบอุกกาบาตชิกชูลุบ^{[ต้องการอ้างอิง]}

บรมยุคเฮเดียน บรมยุคอาร์เคียน และ บรมยุคโพรเทอโรโซอิก นั้นแต่เดิมเรียกรวมกันว่า พรีแคมเบรียน โดยช่วงเวลาเหล่านี้ครอบคลุมประวัติของโลกไว้สี่พันล้านปีก่อนการปรากฏขึ้นของสัตว์เปลือกแข็ง อย่างไรก็ตาม บรมยุคอาร์เคียนและบรมยุคโพรเทอโรโซอิกนั้นมีการแบ่งย่อยเป็นมหายุคของมันเอง

การกำหนดยุค

ปัจจุบันมียุคที่ได้รับการยอมรับแล้วยี่สิบสองยุคในบรมยุคปัจจุบัน นั่นคือ บรมยุคฟาเนอโรโซอิก ตามการนิยามของคณะกรรมาธิการการลำดับชั้นหินสากล (ICS) โดยอ้างอิงกับการลำดับชั้นหินในสถานที่ต่าง ๆ ทั่วโลก ในปี 2547 ยุคอีดีแอคารันซึ่งเป็นยุคสุดท้ายของอภิมหาบรมยุครีแคมเบรียนได้ถูกกำหนดในลักษณะที่คล้ายคลึงกันนี้ และนับเป็นครั้งแรกในรอบ 130 ปีที่มีการกำหนดลักษณะของยุคขึ้นใหม่

โดยผลที่เกิดขึ้นจากการใช้แนวทางเช่นนี้ต่อบรมยุคฟาเนอโรโซอิกคือทำให้จุดเริ่มต้นและจุดสิ้นสุดของช่วงอายุต่าง ๆ นั้นสามารถเปลี่ยนแปลงได้เมื่อเวลาผ่านไป เมื่ออายุสัมพัทธ์ของหินที่ได้รับการคัดเลือกไว้นั้นถูกกำหนดขึ้นได้อย่างแม่นยำมากขึ้น

ชุดของหิน (หินตะกอน หินอัคนี หรือ หินแปร) ที่เกิดขึ้นในระหว่างยุคเหล่านี้จะอยู่ในหน่วยของการลำดับชั้นหินตามอายุกาล เรียกว่า หินยุค (system)^[10] ยกตัวอย่างเช่น "หินยุคจูแรสซิก" ของหินนั้นเกิดขึ้นในช่วง "ยุคจูแรสซิก" (ระหว่าง 201 ถึง 145 ล้านปีก่อน)^[10]

หลักการ

หลักฐานจากการหาอายุสัมบูรณ์ชี้ว่าโลกมีอายุประมาณ 4.54 พันล้านปี ธรณีวิทยาหรือห้วงเวลาลึกของโลกในอดีตถูกจัดแบ่งออกเป็นหน่วยต่าง ๆ ตามเหตุการณ์ที่คาดว่าได้เกิดขึ้น โดยช่วงเวลาที่แตกต่างกันบนมาตรธรณีกาลนั้น มักจะถูกกำหนดขึ้นด้วยการเปลี่ยนแปลงองค์ประกอบในชั้นหินที่สอดคล้องกัน ซึ่งเป็นตัวชี้ให้เห็นถึงเหตุการณ์ใหญ่ ๆ ทางธรณีวิทยาหรือบรรพชีวินวิทยา เช่น การสูญพันธุ์ครั้งใหญ่ ตัวอย่างเช่น ขอบเขตระหว่างยุคครีเทเชียสและยุคพาลีโอจีนถูกกำหนดไว้ที่เหตุการณ์การสูญพันธุ์ยุคครีเทเชียส–พาลีโอจีน ซึ่งเป็นจุดจบของไดโนเสาร์กลุ่มที่ไม่ใช่สัตว์ปีก รวมถึงสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ อีกจำนวนมาก ส่วนช่วงเวลาที่เก่ากว่าที่เกิดขึ้นก่อนที่จะถูกบันทึกไว้ได้ในซากดึกดำบรรพ์ (ก่อนบรมยุคโพรเทอโรโซอิก) นั้นจะถูกกำหนดโดยอายุสัมบูรณ์

หน่วยทางธรณีวิทยาจากช่วงเวลาเดียวกันแต่มาจากส่วนต่าง ๆ ของโลกนั้นมักจะไม่เหมือนกัน และมีซากดึกดำบรรพ์ที่แตกต่างกัน ดังนั้น ช่วงเวลาเดียวกันจึงได้รับชื่อที่แตกต่างกันไปตามสถานที่ต่าง ๆ ตัวอย่างเช่น ในทวีปอเมริกาเหนือ ยุคแคมเบรียนตอนล่างจะถูกเรียกว่า หินสมัยวาอูโกบาน (Waucoban series) ที่ซึ่งจากนั้นจะถูกแบ่งออกเป็นบริเวณต่าง ๆ ตามการสืบทายาทของไทรโลไบต์ ในเอเชียตะวันออกและไซบีเรีย หน่วยเดียวกันนั้นจะถูกแบ่งออกเป็น หินสมัยอเลเซียน (Alexian stage) หินสมัยแอตดาบาเนียน (Atdabanian stage) และ หินสมัยโบโตเมียน (Botomian stage) โดยลักษณะสำคัญของงานของคณะกรรมาธิการการลำดับชั้นหินสากล คือ การประนีประนอมความขัดแย้งทางศัพทวิทยานี้ และกำหนดแนวชั้นสากลขึ้นที่สามารถใช้กันได้ทั่วโลก

บนดาวเคราะห์และดวงจันทร์ดวงอื่นบางดวงในระบบสุริยะ จะมีโครงสร้างแข็งอย่างเพียงพอที่จะเก็บรักษาประวัติศาสตร์ของมันไว้ได้ เช่น ดาวศุกร์ ดาวอังคาร และดวงจันทร์ของโลก ส่วนดาวเคราะห์ที่ประกอบด้วยของเหลวเป็นส่วนมาก เช่น ดาวแก๊สยักษ์ จะไม่สามารถเก็บรักษาประวัติศาสตร์ของมันไว้ได้ นอกเหนือจากการระดมชนหนักครั้งหลังแล้ว เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นบนดาวเคราะห์ดวงอื่นอาจส่งผลกระทบโดยตรงต่อโลกเพียงเล็กน้อย และเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นบนโลกก็มีผลเล็กน้อยต่อดาวเคราะห์เหล่านั้นเช่นกัน ดังนั้น การสร้างมาตรกาลที่เชื่อมโยงกับดาวเคราะห์นั้นจึงมีความเกี่ยวข้องอย่างจำกัดอยู่กับมาตรกาลของโลกเท่านั้น ยกเว้นในบริบทของระบบสุริยะ การมีอยู่ เวลา และผลกระทบบนพื้นดินของการระดมชนหนักครั้งหลังจึงยังคงเป็นประเด็นที่ถกเกียงกันอยู่

ประวัติและการตั้งชื่อของมาตรกาล

ดูบทความหลักที่: ประวัติของธรณีวิทยา และ ประวัติของบรรพชีวินวิทยา

 

วังวนธรณีกาล แสดงให้เห็นประวัติศาสตร์อันยาวนาน 4.6 พันล้านปีของโลกตั้งแต่อภิมหาบรมยุคพรีแคมเบรียนจนถึงปัจจุบัน

ประวัติช่วงต้น

ในสมัยกรีซโบราณ แอริสตอเติล (384–322 BCE) ได้สังเกตว่ามีซากดึกดำบรรพ์ของเปลือกหอยในหิน ซึ่งคล้ายกันกับที่พบได้ตามชายหาด เขาได้อนุมานว่าซากดึกดำบรรพ์ในหินเหล่านั้นเกิดขึ้นจากสิ่งมีขีวิต และเขาให้เหตผลว่า ตำแหน่งของแผ่นดินและทะเลนั้นมีการเปลี่ยนแปลงไปเมื่อนานมาแล้ว เลโอนาร์โด ดา วินชี (ค.ศ. 1452–1519) เห็นด้วยกับการตีความของแอริสตอเดิลที่ว่าซากดึกดำบรรพ์นั้นเป็นตัวแทนของสิ่งมีชีวิตโบราณที่เหลืออยู่

ช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 11 แอวิเซนนา (เสียชีวิต ค.ศ. 1037) นักปราชญ์ชาวเปอร์เซีย และอัลแบร์ตุส มาญุส (เสียชีวิต ค.ศ. 1280) มุขนายกแห่งคณะดอมินิกันในศาสนาคริสต์ ได้ขยายความคำอธิบายของแอริสตอเติลไปเป็นทฤษฏีของเหลวกลายเป็นหิน นอกจากนี้แอวิเซนนายังได้เสนอหลักการข้อหนึ่งที่อยู่ภายใต้มาตรธรณีกาลด้วย นั่นคือ กฎการวางซ้อนของชั้นหิน ในขณะที่กล่าวถึงการกำเนิดภูเขาในหนังสือ The Book of Healing (ค.ศ. 1027) และยังมีเฉิน กัว (ค.ศ. 1031–1095) นักธรรมชาติวิทยาชาวจีน ซึ่งเป็นผู้ค้นพบแนวคิดของ "ห้วงเวลาลึก" ด้วย

การจัดตั้งหลักการเบื้องต้น

ในช่วงปลายคริสต์ตวรรษที่ 17 นิโกลัส สตีโน (ค.ศ. 1638–1686) ได้กล่าวถึงหลักการพื้นฐานของมาตรธรณีกาล โดยสตีโนแย้งว่าชั้นหินนั้นถูกวางเรียงต่อ ๆ กันและแต่ละชั้นแสดงถึง "ส่วน" ของเวลา นอกจากนี้ เขายังได้ตั้งกฎการวางซ้อนขึ้น ซึ่งระบุว่าชั้นหินหนึ่ง ๆ อาจมีอายุมากกว่าชั้นที่อยู่ด้านบนและมีอายุน้อยกว่าชั้นที่อยู่ด้านล่างชั้นดังกล่าว แม้ว่าหลักการของสตีโนนั้นจะเรียบง่าย แต่การนำไปพิสูจน์นั้นกลับมีความท้าทาย นอกจากนี้ แนวคิดของสตีโนยังนำไปสู่แนวคิดที่สำคัญอื่น ๆ ที่นักธรณีวิทยาใช้ในปัจจุบันด้วย เช่น การหาอายุสัมพัทธ์ ซึ่งตลอดช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 18 นั้น นักธรณีวิทยาตระหนักได้ว่า

1. ลำดับของชั้นหินมักจะถูกกร่อน ถูกบิดให้ผิดรูป ถูกทำให้เอียง หรือแม้แต่เกิดกลับด้านหลังจากการถูกทับถมแล้ว
2. ชั้นหินที่วางตัวในเวลาเดียวกันแต่ต่างพื้นที่กัน อาจมีลักษณะที่แตกต่างกันได้อย่างสิ้นเชิง
3. ชั้นหินของพื้นที่หนึ่ง ๆ เป็นเพียงส่วนเดียวของประวัติอันยาวนานของโลกเท่านั้น

ทฤษฎีเนปจูนิสต์ที่เป็นที่นิยมในเวลานั้น (ทฤษฎีได้รับการอธิบายโดยอับราฮัม ก็อทท์ลบ เวร์เนร์ (ค.ศ. 1749–1817) ในช่วงปลายศตวรรษที่ 18) เสนอว่า หินทั้งหมดนั้นเกิดการตะกอนจากมหาอุทกภัยครั้งใหญ่เพียงครั้งเดียว ก่อนที่การเปลี่ยนแปลงทางความคิดได้เกิดขึ้นครั้งใหญ่เมื่อเจมส์ ฮุตตันได้นำเสนอ ทฤษฎีโลก หรือ การตรวจสอบกฎที่สามารถสังเกตได้จากองค์ประกอบ การยุบ และการบูรณะขึ้นของแผ่นดินบนโลก ขึ้น ที่ราชสมาคมแห่งเอดินบะระในเดือนมีนาคมและเมษายน ค.ศ. 1785 โดยจอห์น แมคฟีได้ยืนยันว่า "เมื่อสิ่งต่าง ๆ ปรากฏขึ้นจากมุมมองของคริสต์ศตวรรษที่ 20 ทำให้เจมส์ ฮุตตันจากการอ่านเหล่านั้นกลายมาเป็นผู้ก่อกำเนิดธรณีวิทยาสมัยใหม่"^:95–100 โดยฮุตตันเสนอว่า ภายใน [เนื้อใน] ของโลกนั้นร้อน และความร้อนนี้เป็นกลไกขับเคลื่อนการสร้างชั้นหินใหม่ขึ้น โดยแผ่นดินจะถูกก่อนไปโดยอากศและน้ำ และเกิดการทับถมเป็นชั้นในทะเล จากนั้นความร้อนก็จะรวมตะกอนเหล่านั้นให้เป็นหิน และยกให้เป็นแผ่นดินใหม่ โดยทฤษฎีนี้เรียกว่า พลูโตนิยม ซึ่งตรงกันข้ามกับทฤษฎีที่มุ่งไปที่อุทกภัยแบบเนปจูนนิยม

การประดิษฐ์มาตรธรณีกาล

ความพยายามอย่างจริงจังครั้งแรกในการกำหนดมาตรธรณีกาลที่สามารถนำไปประยุกต์ใช้ได้ทั่วโลกนั้นเกิดขึ้นในช่วงปลายคริตส์ศตวรรษที่ 18 ผู้ที่มีอิทธิพลต่อความคิดมากที่สุดในช่วงแรก ๆ (โดยมีเวร์เนร์เป็นผู้ครองอิทธิพลเหนือบุคคลอื่น) ได้แบ่งหินของเปลือกโลกออกเป็นสี่ประเภท ได้แก่ ปฐมภูมิ (Primary) ทุติยภูมิ (Secondary) ตติยภูมิ (Tertiary) และ จตุรภูมิ (Quaternary) โดยตามทฤษฎีแล้ว หินแต่ละประเภทนั้นจะก่อตัวขึ้นในช่วงเวลาหนึ่ง ๆ ในประวัติโลก ดังนั้น อันที่จริงแล้วจึงเป็นไปได้ที่จะกล่าวถึง "ยุคเทอร์เทียรี" เช่นเดียวกับ "หินเทอร์เทียรี" โดย "ยุคตติยภูมิ" หรือ "เทอร์เทียรี" (ปัจจุบันแบ่งออกเป็นยุคพาลีโอจีนและนีโอจีน) ถูกใช้งานในฐานะชื่อของยุคทางธรณีวิทยามาจนถึงศตวรรษที่ 20 ส่วน "ยุคจตุรภูมิ" หรือ "ควอเทอร์นารี" ยังคงถูกใช้เป็นชื่อของยุคอย่างเป็นทางการจวบจนปัจจุบัน

การระบุชั้นหินโดยใช้ซากดึกดำบรรพ์ที่มีอยู่ ซึ่งถูกบุกเบิกโดยวิลเลียม สมิธ, ฌ็อฌ กูวีเย, ฌ็อง โดมาลียูส ดาลัว และอเล็กซองเดรอะ บงนีอาต์ในช่วงต้นคริสต์ศตวรรษที่ 19 ช่วยให้นักธรณีวิทยาสามารถแบ่งประวัติของโลกได้อย่างแม่นยำมากยิ่งขึ้น นอกจากนี้ยังช่วยให้นักธรณีวิทยาเชื่อมโยงชั้นหินต่าง ๆ ข้ามพรมแดนของประเทศ (หรือแม้แต่ทวีป) ได้ โดยหากชั้นหินสองสั้น (แต่ว่าอยู่ห่างไกลกัยหรือมีองค์ประกอบต่างกัน) ซึ่งมีซากดึกดำบรรพ์เหมือนกัน โอกาสที่ชั้นหินทั้งสองจะวางตัวในเวลาเดียวกันนั้นจะอยู่ในระดับดี จากการศึกษาโดยละเอียดเกี่ยวกับชั้นหินและซากดึกดำบรรพ์ในยุโรประหว่างปี ค.ศ. 1820 ถึง 1850 ทำให้เกิดของลำดับทางธรณีที่ยังใช้มาจนถึงปัจจุบันนี้

การตั้งชื่อยุค สมัย และ มหายุค

งานเริ่มแรกในการพัฒนามาตรธรณีกาลนั้นถูกครอบงำโดยนักธรณีวิทยาชาวอังกฤษ ชื่อของยุคทางธรณีวิทยาจึงสะท้อนถึงการครอบงำนั้น โดย คำว่า "แคมเบรียน" (ชื่อโบราณของประเทศเวลส์) และ "ออร์โดวิเชียน" และ "ไซลูเรียน" ก็เป็นชื่อที่ตั้งตามเผ่าโบราณของประเทศเวลส์ เนื่องจากมีการกำหนดลำดับชั้นหินและกำหนดยุคจากประเทศเวลส์^:113–114 ส่วน "ดรโวเนียน" เป้นชื่อที่ตั้งตามเทศมณฑลเดวอนของประเทศอังกฤษ และ "คาร์บอนิเฟอรัส" มาจากคำว่า "the Coal Measures" ซึ่งเป็นคำเก่าที่ใช้โดยนักธรณีวิทยาชาวอังกฤษในชั้นหินชุดเดียวกัน ขณะที่ "เพอร์เมียน" ตั้งตามดินแดนเปียร์มของประเทศรัสเซีย เนื่องจากยุคดังกล่าวถูกกำหนดโดยใช้ชั้นหินในภูมิภาคดังกล่าวโดยรอเดอร์ริก เมอร์ชสัน นักธรณีวิทยาชาวสก็อต อย่างไรก็ตาม บางยุคก็ได้รับการตั้งชื่อโดยนักธรณีวิทยาจากประเทศอื่น เช่น "ไทรแอสซิก" ตั้งโดยฟรีดริช ฟอน อัลแบร์ที นักธรณีวิทยาชาวเยอรมัน โดยชื่อมาจากลักษณะสามชั้นที่แตกต่างกัน (ในภาษาละติน trias หมายถึง ตรีลักษณ์) กล่าวคือ ชั้นหินแดง ซึ่งถูกปิดทับด้วยชั้นหินชอล์ก และตามด้วยชั้นหินดินดานดำ ซึ่งลักษณะนี้สามารถพบได้ทั่วประเทศเยอรมนีและภูมิภาคยุโรปตะวันตกเฉียงเหนือ จึงเป็นที่มาของชื่อ 'ไทรแอส' (trias) ชื่อ "จูแรสซิก" ตั้งโดยอเล็กซองเดรอะ บงนีอาต์ นักธรณีวิทยาชาวฝรั่งเศส โดยมีที่มาจากหินปูนทะเลเป็นบริเวณกว้างของภูเขาฌูรา (Jura) ชื่อ "ครีเทเชียส" (จากภาษาละติน creta หมายถึง หินชอล์ก) เป็นยุคที่ถูกกำหนดครั้งแรกโดยฌ็อง โดมาลียูส ดาลัว นักธรณีวิทยาชาวเบลเยียมในปี พ.ศ. 2365 โดยการใช้ชั้นหินในแอ่งปารีส และได้ตั้งชื่อตามชั้นหินชอล์ก (การทับถมของแคลเซียมคาร์บอเนตที่เกิดจากเปลือกของสัตว์ทะเลไม่มีกระดูกสันหลัง) ที่กว้างขวาง ซึ่งพบได้ในภูมิภาคยุโรปตะวันตก

นักธรณีวิทยาชาวอังกฤษยังได้รับหน้าที่ในการจัดกลุ่มยุคให้เป็นมหายุคต่าง ๆ ด้วย รวมถึงการแบ่งยุคเทอร์เทียรีและควอเทอร์นารีออกเป็นสมัยต่าง ๆ ในปี พ.ศ. 2384 เจมส์ ฟิลลิปส์ ได้ตีพิมพ์มาตรธรณีกาลทั่วโลกครั้งแรกขึ้นตามประเภทของซากดึกดำบรรพ์ที่พบในแต่ละมหายุค โดยมาตรของฟิลลิปส์ช่วยทำให้คำศัพท์ เช่น พาลีโอโซอิก ("สิ่งมีชีวิตเก่า") ซึ่งเขาได้ขยายให้มันครอบคลุมเวลามากกว่าที่เคยใช้มาให้เป็นคำมาตรฐาน และยังได้คิดค้นคำว่า มีโซโซอิก ("สิ่งมีชีวิตกลาง") ขึ้นด้วย

การหาอายุของธรณีกาล

ดูบทความหลักที่: การหาอายุตามลำกับเวลา

เมื่อวิลเลียม สมิธและเซอร์ชาร์ล ไลเอลล์รู้เป็นครั้งแรกว่าชั้นหินนั้นเป็นตัวแทนของช่วงเวลาที่ต่อเนื่องกัน มาตรกาลสามารถประมาณขึ้นได้อย่างคราว ๆ ไม่แม่นยำเท่านั้น อันเนื่องมาจากค่าประมาณของอัตราการเปลี่ยนแปลงที่ไม่แน่นอน ขณะเดียวกันนักคิดได้เสนออายุของโลกเอาไว้ที่ประมาณหกพันถึงเจ็ดพันปี โดยอ้างอิงจากคัมภีร์ไบเบิล ส่วนนักธรณีวิทยาได้เสนอมาตรธรณีกาลไว้ที่หลักล้านปี และบางกลุ่มถึงกับเสนอว่าอายุของโลกนั้นเป็นอนันต์^{[ต้องการอ้างอิง]} นักธรณีวิทยาและนักบรรพชีวินวิทยาได้สร้างตารางธรณีขึ้น โดยอิงจากตำแหน่งสัมพัทธ์ของชั้นหินและซากดึกดำบรรพ์ต่าง ๆ และประเมินมาตรกาลขึ้นจากการศึกษาอัตราการผุพังอยู่กับที่ การกร่อน การเกิดหินตะกอน และ การแข็งตัวกลายเป็นหิน จนกระทั่งมีการค้นพบกัมมันตรังสีในปี พ.ศ. 2439 และได้มีการนำมาประยุกต์ใช้ทางธรณีวิทยาด้วยการหาอายุสัมบูรณ์ในช่วงครึ่งแรกของศตวรรษที่ 20 ขณะที่อายุของชั้นหินต่าง ๆ และอายุของโลกนั้นยังคงเป็นที่ถกเถียงกันอย่างมาก

มาตรธรณีกาลแรกที่ใช้อายุสมบูรณ์ถูกตีพิมพ์ครั้งแรกในปี พ.ศ. 2456 โดยอาร์เทอร์ โฮล์ม นักธรณีวิทยาชาวอังกฤษ เขาได้พัฒนาแขนงทางธรณีกาลวิทยาขึ้น และยังได้ตีพิมพ์หนังสือระดับโลก The Age of the Earth ขึ้น ซึ่งเขาได้ประมาณอายุของโลกว่ามีอายุอย่างน้อย 1.6 พันล้านปี

ในความพยายามอย่างต่อเนื่องตั้งแต่ปี พ.ศ. 2517 คณะกรรมาธิการการลำดับชั้นหินสากลได้ทำงานเพื่อเชื่อมโยงบันทึกทางชั้นหินท้องถิ่นในบริเวณต่าง ๆ ของโลกให้เป็นระบบเกณฑ์มาตรฐานเดียวกันทั่วทั้งโลก

ในปี พ.ศ. 2520 คณะกรรมาธิการการลำดับชั้นหินโลก (ปัจจุบัน คือ คณะกรรมาธิการการลำดับชั้นหินสากล) ได้เริ่มกำหนดจุดอ้างอิงทั่วโลกขึ้น เรียกว่า GSSP (จุดและแหล่งชั้นหินแบบฉบับขอบทั่วโลก) สำหรับช่วงเวลาทางธรณีวิทยาและระยะของกลุ่มซากดึกดำบรรพ์ โดยงานของคณะกรรมาธิการได้ถูกอธิบายไว้ในมาตรธรณีกาลปี พ.ศ. 2555 ของแกรดสเทนและคณะ นอกจากนี้ยังมีแบบจำลองยูเอ็มแอล สำหรับเป็นวิธีการจัดโครงสร้างมาตรเวลาที่เกี่ยวข้องกับ GSSP ด้วย

ปัญหาสหสัมพันธ์

นักธรณีวิทยาชาวอเมริกันถือว่ามิสซิสซิปเปียนและเพนซิลเวเนียนเป็นยุคตามการแบ่งของตนมาอย่างยาวนาน แม้ว่า ICS จะรับรองทั้งสองช่วงเป็น "กึ่งยุค" (subperiods) ของยุคคาร์บอนิเฟอรัสตามการรับรองของนักธรณีวิทยาชาวยุโรป กรณีเช่นนี้เกิดขึ้นในประเทศจีน ประเทศรัสเซีย และแม้แต่ประเทศนิวซีแลนด์ซึ่งมีมหายุคอื่น ๆ ทำให้การจัดบันทึกทางการลำดับชั้นหินให้เป็นหนึ่งเดียวกันนั้นช้าลง

แอนโทรโปซีน

วัฒนธรรมสมัยนิยมและนักวิทยาศาสตร์จำนวนที่มากขึ้นได้ใช้คำว่า "แอนโทรโปซีน" อย่างไม่เป็นทางการในการระบุสมัยปัจจุบันที่เรากำลังอาศัยอยู่ คำนี้ถูกบัญญัติโดยพอล ครูตเซนและยูจีน สโตร์เมอร์ในปี พ.ศ. 2543 เพื่ออธิบายถึงเวลาปัจจุบันที่ซึ่งมนุษย์ส่งผลกระทบอย่างมากต่อสิ่งแวดล้อม และยังมีการวิวัฒนาการเพื่ออธิบาย "สมัย" ซึ่งเริ่มต้นไปแล้วในอดีตด้วย โดยกำหนดเริ่มจากการปล่อยคาร์บอนของมนุษย์และการผลิตและการบริโภคสินค้าพลาสติกที่หลงเหลืออยู่ในพื้นดิน

นักวิจารณ์คำศัพท์คำนี้กล่าวว่า ไม่ควรใช้คำศัพท์คำนี้ เนื่องจากเป็นเรื่องที่ยากในการกำหนดเวลาอย่างเฉพาะเจาะจงที่มนุษย์เริ่มมีอิทธิพลต่อชั้นหิน ซึ่งถือเป็นการกำหนดจุดเริ่มต้นของสมัย

คำนี้ไม่ได้รับการอนุมัติให้ใช้อย่างเป็นทางการโดย ICS ในเดือนกันยายน พ.ศ. 2558 โดยคณะทำงานแอนโทรโปซีนได้จัดประชุมกัน ณ กรุงออสโล ในเดือนเมษายน พ.ศ. 2559 เพื่อรวบรวมหลักฐานสนับสนุนข้อโต้แย้งสำหรับแอนโทรโปซีนว่าเป็นสมัยทางธรณีวิทยาอย่างแท้จริง โดยหลักฐานได้รับการประเมินและทางกลุ่มได้ลงมติสนับสนุนให้ใช้คำว่า "แอนโทรโปซีน" เป็นชื่อช่วงอายุใหม่ทางทางธรณีวิทยาในเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2559 หากคณะกรรมาธิการการลำดับชั้นหินสากลอนุมัติข้อแนะนำนี้ ข้อเสนออนุมัติดังกล่าวจะต้องได้รับรองสัตยาบันโดยสหพันธ์ธรณีวิทยาสากล จึงจะถูกยอมรับอย่างเป็นทางการในฐานะส่วนหนึ่งของมาตรธรณีกาลได้

การเปลี่ยนแปลงยุคที่สำคัญ

• การเปลี่ยนแปลงในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา คือ การยกเลิกการใช้ยุคเทอร์เทียรี และใช้คำว่า ยุคพาลีโอจีน และ ยุคนีโอจีนตามลำดับแทน โดยสิ่งนี้ยังคงเป็นที่ถกเถียงกันอยู่
• มีการพิจารณาการยกเลิกยุคควอเทอร์นารี แต่ถูกพักไว้ก่อนด้วยเหตุผลด้านความต่อเนื่อง
• แม้กระทั่งก่อนหน้าในประวัติของวิทยาศาสตร์ เทอร์เทียรียังถูกถือเป็น "มหายุค" และมีการแบ่งย่อยของตนด้วย (พาลีโอซีน, อีโอซีน, โอลิโกซีน, ไมโอซีน และ ไพลโอซีน) โดยเรียกการแบ่งย่อยนั้นว่า "ยุค"

ตารางธรณีกาล

ตารางด้านล่างนี้ เป็นตารางสรุปเหตุการณ์สำคัญและลักษณะเฉพาะของช่วงของเวลาซึ่งประกอบขึ้นเป็นมาตรธรณีกาล ตารางนี้ถูกจัดเรียงโดยแสดงช่วงเวลาล่าสุดไว้ทางด้านบน และด้านล่างสุดคือช่วงเวลาที่เก่าแก่ที่สุด ความสูงของแต่ละรายการในตารางนั้นไม่สอดคล้องกับระยะของแต่ละการแบ่งย่อย

เนื้อหาของตารางนี้อ้างอิงกับมาตรธรณีการอย่างเป็นทางการปัจจุบันของคณะกรรมาธิการการลำดับชั้นหินสากล (ICS) โดยมีการเปลี่ยนแปลงชื่อสมัยเป็นรูปแบบตอนต้น/ตอนปลายจากล่าง/บนซึ่งเป็นรูปแบบเดิม ตามการแนะนำของคณะกรรมาธิการการลำดับชั้นหินสากล เมื่อต้องใช้การลำดับชั้นหินตามอายุกาล

คณะกรรมาธิการการลำดับชั้นหินสากลยังมีบริการตารางธรณีกาลรูปแบบออนไลน์ด้วยผ่าน ics-chart โดยอ้างอิงมาจากบริการส่งมอบ Resource Description Framework/Web Ontology Language บนอุปกรณ์ที่อ่านได้ในการแสดงมาตรกาล ซึ่งพร้อมใช้งานผ่านบริการโปรเจกต์ GeoSciML ของคณะกรรมาธิการการจัดการและประยุกต์ธรณีศาสตร์ และ SPARQL

ตารางนี้ไม่เป็นไปตามมาตราส่วน โดยแม้ว่าบรมยุคฟาเนอโรโซอิกจะดูแล้วมีขนาดใหญ่กว่าบรมยุคที่เหลือ แต่กินเวลาเพียง 500 ล้านปีเท่านั้น ขณะที่สามบรมยุคก่อนหน้า (หรืออภิมหาบรมยุคพรีแคมเบรียน) กินเวลารวมกันกว่า 3.5 พันล้านปี ลักษณะเช่นนี้ เนื่องมาจากการขาดข้อมูลเกี่ยวกับเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในสามบรมยุคแรก (หรืออภิมหาบรมยุค) เมื่อเทียบกับบรมยุคปัจจุบัน (บรมยุคฟาเนอโรโซอิก])^{[ต้องการอ้างอิง]} ส่วนสมัยแอนโทรโปซีนนั้นยังไม่ถูกรวมอยู่ในตารางนี้

อภิมหาบรมยุค (Supereon)	บรมยุค (Eon)	มหายุค (Era)	ยุค (Period)	สมัย (Epoch)	ช่วงอายุ (Age)	เหตุการณ์สำคัญ	เริ่มต้น, ล้านปีที่แล้ว
n/a	ฟาเนอโรโซอิก (Phanerozoic)	ซีโนโซอิก (Cenozoic)	ควอเทอร์นารี (Quaternary)	โฮโลซีน (Holocene)	เมฆาลายัน (Meghalayan)	เหตุการณ์ 4.2 พันปี, ยุคน้ำแข็งน้อย, การเพิ่มขึ้นของคาร์บอนไดออกไซด์จากอุตสาหกรรม	0.0042*
					นอร์ทกริปเปียน (Northgrippian)	เหตุการณ์ 8.2 พันปี, ภูมิอากาศเหมาะสมที่สุดโฮโลซีน, ยุคสัมฤทธิ์	0.0082*
					กรีนแลนด์เดียน (Greenlandian)	เริ่มต้นช่วงคั่นช่วงอายุย่อยธารน้ำแข็งปัจจุบัน, ระดับน้ำทะเลเข้าท่วมด็อกเกอร์แลนด์และซุนดาแลนด์, การก่อตัวของทะเลทรายสะฮารา, เกษตรกรรมของยุคหินใหม่	^0.0117*
				ไพลสโตซีน (Pleistocene)	ตอนปลาย (ทารันเทียน) (Late (Tarantian))	ช่วงคั่นช่วงอายุย่อยธารน้ำแข็งอีเมียน, ยุคน้ำแข็งครั้งล่าสุด, จุดสิ้นสุดของยังเกอร์ดรายแอส, การปะทุของภูเขาไฟโตบา, การสูญพันธุ์ยุคควอเทอร์นารี	0.129
					ชิบาเนียน (Chibanian)	วัฏจักรน้ำแข็งหนึ่งแสนปีมีแอมพลิจูดสูง, กำเนิดโฮโมเซเปียนส์	0.774
					คาลาเบรียน (Calabrian)	ภูมิอากาศเย็นลงมากขึ้น, การแพร่กระจายของมนุษย์โฮโมอิเร็กตัส	1.8^*
					เจลาเซียน (Gelasian)	จุดเริ่มต้นของยุคน้ำแข็งยุคควอเทอร์นารี, กำเนิดมหาสัตวชาติสมัยไพลสโตซีนและมนุษย์โฮโมแฮบิลิส	2.58^*
			นีโอจีน (Neogene)	ไพลโอซีน (Pliocene)	ปีอาเซนเซียน (Piacenzian)	การพัฒนาขึ้นของพืดน้ำแข็งกรีนแลนด์, ออสตราโลพิเทคัสแพร่กระจายอยู่ทั่วด้านตะวันออกของทวีปแอฟริกา	3.6^*
					แซนเคลียน (Zanclean)	น้ำท่วมแซนเคลียนในบริเวณเมดิเตอร์เรเนียน, การเย็นลงของภูมิอากาศ, วานรอาร์ดิพิเทคัสอยู่ในทวีปแอฟริกา	5.333^*
				ไมโอซีน (Miocene)	เมสซิเนียน (Messinian)	เหตุการณ์ช่วงอายุเมสซิเนียนโดยมีทะเลสาบเกลือในบริเวณเมดิเตอร์เรเนียนอันว่างเปล่า, ภูมิอากาศแบบภาวะเรือนน้ำแข็งปานกลางซึ่งคั่นด้วยยุคน้ำแข็งและการก่อตัวขึ้นของพืดน้ำแข็งแอนตาร์กติกตะวันออก, การแยกกันอย่างช้า ๆ ของบรรพบุรุษร่วมของมนุษย์และชิมแปนซี, วานรซาเฮลันโทรปัส ชาเดนซิสในทวีปแอฟริกา	7.246^*
					ตอร์โตเนียน (Tortonian)		11.63^*
					เซอร์ร่าวาเลียน (Serravallian)	ช่วงที่มีอากาศอบอุ่นขึ้นในภูมิอากาศที่เหมาะสมที่สุดในสมัยอีโอซีนกลาง, การสูญพันธุ์ในการหยุดชะงักกลางสมัยไมโอซีน	13.82^*
					ลางเกียน (Langhian)		15.97
					เบอร์ดิกาเลียน (Burdigalian)	การก่อเทือกเขาในซีกโลกเหนือ, การเริ่มต้นของการก่อเทือกเขาไคเคาราซึ่งให้กำเนิดเทือกเขาเซาท์เทิร์นแอลป์ประเทศนิวซีแลนด์, การแพร่กระจายของผืนป่าดึงเอาคาร์บอนไดออกไซด์จำนวนมหาศาลมาใช้ จนกระทั่งทำให้ระดับของคาร์บอนไดออกไซด์ในชั้นบรรยากาศลดลงจาก 650 ppmv เหลือประมาณ 100 ppmv ในระหว่างสมัยไมโอซีน, สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมและนกยุคใหม่มีรูปร่างดังปัจจุบัน, ม้าและแมสโตดอนเกิดขึ้นจำนวนมาก, หญ้าสามารถพบได้ทั่วไป, บรรพบุรุษของเอป รวมถึง มนุษย์ อาศัยอยู่ในยุคนี้	20.44
					อาคิเทเนียน (Aquitanian)		23.03^*
			พาลีโอจีน (Paleogene)	โอลิโกซีน (Oligocene)	ชาเชียน (Chattian)	เหตุการณ์สูญพันธุ์สมัยอีโอซีน–โอลิโกซีน, จุดเริ่มต้นของการแพร่กระจายของยุคน้ำแข็งแอนตาร์กติก วิวัฒนาการและเกิดความหลากหลายอย่างรวดเร็วของสัตวชาติ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม, การวิวัฒนาการและการแพร่พันธุ์ครั้งใหญ่ของพืชดอกยุคใหม่	28.1
					รูเพเลียน (Rupelian)		33.9^*
				อีโอซีน (Eocene)	ไพรอาโบเนียน (Priabonian)	ภูมิอากาศเย็นลงปานกลาง, สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมยุคโบราณ (เช่น ครีโอดอนตา, "คอนไดลาร์ท", ยูอินทาเทอร์รีเด ฯลฯ) มีอยู่มากมายและยังคงพัฒนาต่อไปในระหว่างสมัยนี้, วงศ์สัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้ำนม "ยุคใหม่" หลายวงศ์ปรากฏขึ้น, วาฬโบราณมีอยู่อย่างหลากหลาย, การกลับมาของธารน้ำแข็งแอนตาร์กติกาและการก่อตัวของครอบน้ำแข็ง, การก่อเทือกเขาลาราไมด์และการก่อเทือกเขาเซเวียร์ของเทือกเขาร็อกกีในทวีปอเมริกาเหนือสิ้นสุดลง, การก่อเทือกเขาของเทือกเขาแอลป์ในทวีปยุโรปเริ่มต้นขึ้น, การก่อเทือกเขาเฮลเลนิกในประเทศกรีซและทะเลอีเจียนเริ่มต้นขึ้น	37.8
					บาร์โทเนียน (Bartonian)		41.2
					ลูเทเลียน (Lutetian)		47.8^*
					อิพรีเชียน (Ypresian)	เหตุการณ์ชั่วคราวสองเหตุการณ์ของภาวะโลกร้อน (PETM และ ETM-2) และภูมิอากาศอบอุ่นไปจนถึงช่วงภูมิอากาศที่เหมาะสมที่สุดสมัยอีโอซีน, เหตุการณ์อาโซลลาทำให้ระดับของคาร์บอนไดออกไซด์ลดลงจาก 3500 ppm เหลือ 650 ppm ซึ่งนับเป็นระยะเริ่มต้นของช่วงยาวนานที่สภาพอากาศเย็นลง, อนุทวีปอินเดียชนเข้ากับทวีปเอเชียและการเริ่มต้นขึ้นของการก่อเทือกเขาหิมาลัย	56^*
				พาลีโอซีน (Paleocene)	ทาเนเชียน (Thanetian)	เริ่มต้นจากการชนของอุกกาบาตชิกชูลุบและเหตุการณ์การสูญพันธุ์ยุคครีเทเชียส–พาลีโอจีน, ภูมิอากาศแบบเขตร้อน, พืชยุคใหม่ปรากฏขึ้น, มีการแพร่หลายของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมไปเป็นวงศ์ต่าง ๆ เป็นจำนวนมากภายหลังจากการสูญพันธุ์ของไดโนเสาร์กลุ่มที่ไม่ใช่นก, สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดใหญ่ปรากฏขึ้นครั้งแรก (ใหญ่ขนาดหมีหรือเล็กขนาดฮิปโปโปเตมัส), การก่อเทือกเขาอัลไพน์ในทวีปยุโรปและทวีปเอเชียเริ่มต้นขึ้น	59.2^*
					เซอแลนเดียน (Selandian)		61.6^*
					ดาเนียน (Danian)		66^*
		มีโซโซอิก (Mesozoic)	ครีเทเชียส (Cretaceous)	ตอนปลาย (Late)	มาสทริเชียน (Maastrichtian)	พืชดอกเพิ่มจำนวนขึ้นอย่างรวดเร็วพร้อมกับแมลงชนิดใหม่, ปลาเทลีออสยุคใหม่เริ่มต้นปรากฏมากขึ้น, แอมโมไนต์ เบเลมโนอิเด รูดิสต์ไบวาลเวีย เม่นทะเล และ ฟองน้ำ พบได้ทั่วไป, ไดโนเสาร์ชนิดใหม่หลายชนิด (เช่น ไทแรนโนซอรัส, ลิโทสโตรเชีย, ฮาโดรซอร์ และ เซราทอปซิเด) วิวัฒนาการขึ้นบนแผ่นดิน รวมถึงยูซูเจีย (จระเข้ยุคใหม่) และโมซาซอร์ และปลาฉลามยุคใหม่ปรากฏขึ้นในทะเล, นกมีหยักซี่ฟันและไร้หยักซี่ฟันปรากฏขึ้นพร้อมกันกับเทอโรซอร์, สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม โมโนทรีม มาร์ซูเพียล และ ยูทีเรียปรากฏขึ้น, การแตกออกของมหาทวีปกอนด์วานา, การก่อเทือกเขาลาราไมด์และการก่อเทือกเขาเซเวียร์ของเทือกเขาร็อกกีเริ่มต้นขึ้น, คาร์บอนไดออกไซด์ในบรรยากาศของโลกมีระดับใกล้เคียงกับปัจจุบัน	72.1 ± 0.2^*
					คัมปาเนียน (Campanian)		83.6 ± 0.2
					ซานโตเนียน (Santonian)		86.3 ± 0.5^*
					โคเนียเซียน (Coniacian)		89.8 ± 0.3
					ทูโรเนียน (Turonian)		93.9^*
					ซีโนมาเนียน (Cenomanian)		100.5^*
				ตอนต้น (Early)	อัลเบียน (Albian)		~113
					อัปเทียน (Aptian)		~125
					บาร์เรมเมียน (Barremian)		~129.4
					เฮาเทริเวียน (Hauterivian)		~132.9
					เวลังจิเนียน (Valanginian)		~139.8
					เบอร์เรียเชียน (Berriasian)		~145
			จูแรสซิก (Jurassic)	ตอนปลาย (Late)	ทิโทเนียน (Tithonian)	พืชเมล็ดเปลือย (โดยเฉพาะ โคนิเฟอร์, เบนเนททีเทลส์ และพืชพวกปรง) และเฟิร์นแพร่หลายโดยทั่วไป, ไดโนเสาร์หลายชนิด เช่น ซอโรพอด คาร์โนซอเรีย และสเตโกซอเรียปรากฏอยู่มากมายหลายชนิด, สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมมีอยู่ทั่วไปแต่มีขนาดเล็ก, นกและกิ้งก่าปรากฏขึ้นครั้งแรก, อิคทีโอซอร์และเพลสิโอซอร์มีอยู่อย่างแพร่หลาย, ไบวาลเวีย แอมโมไนต์ และ เบเลมไนต์มีอยู่อยากมากมายมหาศาล, เม่นทะเลพบได้ทั่วไปอย่างมาก พร้อม ๆ กับไครนอยด์ ดาวทะเล ฟองน้ำ และเทราบราทิวไลดา และแบรคิโอพอดรินคอเนลลิดา, การแตกออกของมหาทวีปแพนเจียเป็นมหาทวีปกอนด์วานาและมหาทวีปลอเรเชีย, การก่อเทือกเขาเนวาดาในทวีปอเมริกาเหนือ, การก่อเทือกเขารันกีตาตาและการก่อเทือกเขาซิมเมอเรียนมีกิจกรรมน้อยลง, ระดับของคาร์บอนไดออกไซด์ในชั้นบรรยากาศมีมากเป็น 3–4 เท่าของระดับปัจจุบัน (1200–1500 ppmv เทียบกับปัจจุบันที่ 400 ppmv)	152.1 ± 0.9
					คิมเมอริดเจียน (Kimmeridgian)		157.3 ± 1.0
					อ็อกฟอร์เดียน (Oxfordian)		163.5 ± 1.0
				ตอนกลาง (Middle)	คัลโลเวียน (Callovian)		166.1 ± 1.2
					บาโธเนียน (Bathonian)		168.3 ± 1.3^*
					บาจอเชียน (Bajocian)		170.3 ± 1.4^*
					อาเลเนียน (Aalenian)		174.1 ± 1.0^*
				ตอนต้น (Early)	โทอาร์เชียน (Toarcian)		182.7 ± 0.7^*
					ไพเลนส์เบเชียน (Pliensbachian)		190.8 ± 1.0^*
					ไซเนมูเรียน (Sinemurian)		199.3 ± 0.3^*
					เฮทเทนเจียน (Hettangian)		201.3 ± 0.2^*
			ไทรแอสซิก (Triassic)	ตอนปลาย (Late)	เรเทียน (Rhaetian)	อาร์โคซอร์เป็นไดโนเสาร์ครองแผ่นดินและเทอโรซอร์ครองท้องฟ้า, อิคทีโอซอร์และโนโทซอร์เป็นสัตวชาติที่ครองผืนสมุทร, ไซโนดอนต์เริ่มมีขนาดเล็กลงและคล้ายสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมมากขึ้น ขณะที่สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมและจระเข้พวกแรกปรากฏขึ้น, ดิครออิเดียมฟลอรามีอยู่ทั่วไปบนแผ่นดิน, เทมโนสปอนไดล์ทะเลสะเทินน้ำสะเทินบกขนาดใหญ่มีอยู่มากมาย, เซราไทติกแอมโมนอยด์มีอยู่ทั่วไปเป็นอย่างมาก, ปะการังยุคใหม่และปลาเทลีออสรวมถึงบรรพบุรุษของแมลงยุคใหม่มากมายได้ปรากฏขึ้น, การก่อเทือกเขาแอนดีสในทวีปอเมริกาใต้เริ่มต้นขึ้น, การก่อเทือกเขาซิมเมอเรียนในทวีปเอเชียเริ่มต้นขึ้น, การก่อเทือกเขารันกีตาตาในประเทศนิวซีแลนด์เริ่มต้นขึ้น, การก่อเทือกเขาฮันเตอร์-โบเวนในออสเตรเลียเหนือ ควีนส์แลนด์ และรัฐนิวเซาท์เวลส์สิ้นสุดลง (ประมาณ 260–225 ล้านปีก่อน)	~208.5
					นอเรียน (Norian)		~227
					คาร์เนียน (Carnian)		~237^*
				ตอนกลาง (Middle)	เลเดียน (Ladinian)		~242^*
					อานิเชียน (Anisian)		247.2
				ตอนต้น (Early)	โอเลเนเคียน (Olenekian)		251.2
					อินดูอัน (Induan)		251.902 ± 0.06^*
		พาลีโอโซอิก (Paleozoic)	เพอร์เมียน (Permian)	โลพินเจียน (Lopingian)	ชางซิงเจียน (Changhsingian)	มวลแผ่นดินรวมเข้าด้วยกันเป็นมหาทวีปแพนเจียและได้ก่อกำเนิดเทือกเขาแอปพาเลเชียนขึ้น, ยุคน้ำแข็งเพอร์โม-คาร์บอนิเฟอรัสสิ้นสุดลง, ซีแนปซิด (ประกอบด้วย เพไลโคซอร์และเทอแรปซิด) มีอยู่เป็นจำนวนมาก ขณะที่พาราเรปทิเลีย เทมโนสปอนไดล์สะเทินน้ำสะเทินบกยังคงมีอยู่ทั่วไป, ในยุคเพอร์เมียนกลาง พฤกษชาตยุคถ่านหินถูกแทนที่ด้วยพืชเมล็ดเปลือยมีโคน (พืชมีเมล็ดแท้กลุ่มแรก) และด้วยมอสส์แท้กลุ่มแรก, ด้วงและแมลงวันวิวัฒนาการขึ้น, สิ่งมีชีวิตใต้ทะเลเจริญงอกงามตามแนวปะการังน้ำตื้นที่อบอุ่น โดยพรอดักทิดาและแบรคิโอพอดสปิริเฟริดา ไบวาลเวีย ฟอรามินิเฟอรา และออร์โทเซริดาทั้งหมดมีอยู่มากมาย, เหตุการณ์การสูญพันธุ์ยุคเพอร์เมียน–ไทรแอสซิกเกิดขึ้นเมื่อ 251 ล้านปีก่อน ประมาณร้อยละ 95 ของชีวิตบนโลกสูญพันธุ์ รวมไปถึง ไทรโลไบต์ แกรฟโตไลต์ และบลาสตอยด์ทั้งหมด, การก่อเทือกเขาวาชิตาและการก่อเทือกเขาอินนูอิเชียนในทวีปอเมริกาเหนือ, การก่อเทือกเขายูเรเลียนในทวีปยุโรปและทวีปเอเชียแคบลง, การก่อเทือกเขาอัลไตในทวีปเอเชีย, การก่อเทือกเขาฮันเตอร์-โบเวนในทวีปออสเตรเลียเริ่มต้นขึ้น (ประมาณ 260–225 ล้านปีก่อน) ก่อกำเนิดเทือกเขาแม็กดอนเนลขึ้น	254.14 ± 0.07^*
					วูเชียพิงเจียน (Wuchiapingian)		259.1 ± 0.4^*
				กัวเดลูเปียน (Guadalupian)	คาฟิเทเนียน (Capitanian)		265.1 ± 0.4^*
					วอร์เดียน (Wordian)		268.8 ± 0.5^*
					โรเดียน (Roadian)		272.95 ± 0.5^*
				ซิซูราเลียน (Cisuralian)	คุนกูเรียน (Kungurian)		283.5 ± 0.6
					อาร์ทินส์เคียน (Artinskian)		290.1 ± 0.26
					ซัคมาเรียน (Sakmarian)		295 ± 0.18
					อัสเซเลียน (Asselian)		298.9 ± 0.15^*
			คาร์บอนิเฟอรัส (Carboniferous)	เพนซิลเวเนียน (Pennsylvanian)	เจเลียน (Gzhelian)	แมลงมีปีกแพร่กระจายอย่างรวดเร็ว โดยบางชนิด (โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เมกาไนซอปเทรา และแพลีออดิกทีออปเทรา) นั้นมีขนาดค่อนข้างใหญ่, สัตว์สะเทินน้ำสะเทินบกมีอยู่อย่างทั่วไปและหลากหลาย, สัตว์เลื้อยคลานพวกแรกและป่าพืชถ่านหิน (ไม้สเกล, เฟิร์น, ไม้คลับ, หางม้ายักษ์, คอร์ไดท์ ฯลฯ) พวกแรก, ระดับออกซิเจนในชั้นบรรยากาศโลกอยู่ในระดับสูงที่สุด, กอเนียไทต์ แบรคิโอพอด ไบรโอซัว ไบวาลเวีย และปะการังมีอยู่อย่างแพร่หลายในทะเลและมหาสมุทร, ฟอรามินิเฟอราเทสเตตมีอยู่อย่างแพร่หลาย, การก่อเทือกเขายูเรเลียนในทวีปยุโรปและทวีปเอเชีย, การก่อเทือกเขาวาริสแคนเกิดขึ้นในกึ่งยุคมิสซิสซิปเปียนตอนกลางและตอนปลาย	303.7 ± 0.1
แคสซิโมเวียน (Kasimovian)	307 ± 0.1
มอสโกเวียน (Moscovian)	315.2 ± 0.2
บาชคิเรียน (Bashkirian)	323.2 ± 0.4^*
มิสซิสซิปเปียน (Mississippian)	เซอร์ปูโคเวียน (Serpukhovian)			ต้นไม้โบราณขนาดใหญ่ สัตว์มีกระดูกสันหลังบนบกพวกแรก และแมงป่องทะเลสะเทินน้ำสะเทินบกอาศัยอยู่ท่ามกลางหาดน้ำกร่อยซึ่งเกิดจากถ่านหิน, ไรโซดอนทิดามีคลีบเป็นสัตว์นักล่าขนาดใหญ่ในน้ำจืด, ในมหาสมุทรปลาฉลามยุคแรกพบได้ทั่วไปและค่อนข้างแพร่หลาย อิคีเนอเดอร์เมอเทอ (โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ไครนอยด์ และ บลาสตอยด์) มีอยู่อย่างมากมาย, ปะการัง ไบรโอซัว กอเนียไทต์ และแบรคิโอพอด (พรอดักทิดา และ สปิริเฟอริดา ฯลฯ) มีอยู่ทั่วไปอย่างมาก แต่ไทรโลไบต์และนอติลอยด์เริ่มจำนวนลดลง, ยุคธารน้ำแข็งเกิดขึ้นในฝั่งตะวันออกของมหาทวีปกอนด์วานา, การก่อเทือกเขาตูฮูอาในประเทศนิวซีแลนด์แคบลง	330.9 ± 0.2
	ไวชอน (Viséan)				346.7 ± 0.4^*
	ทัวร์เนเซียน (Tournaisian)				358.9 ± 0.4^*
ดีโวเนียน (Devonian)	ตอนปลาย (Late)		ฟาเมนเนียน (Famennian)	ต้นสามร้อยยอด ต้นหางม้า และเฟิร์นปรากฏขึ้น รวมถึงพืชเมล็ดเปลือกกลุ่มแรก (โพรจิมโนสเปิร์ม) ต้นไม้ต้นแรก (โพรจิมโนสเปิร์มอาร์เคออปเทอริส) และแมลงไร้ปีกพวกแรก, สโตรโฟเมนิดาและแบรคิโอพอดอาทรีปิด รูโกซาและปะการังทาบิวลาทา และไครนอยด์ทั้งหมดนั้นมีอยู่เต็มไปหมดในมหาสมุทร, แอมโมนอยด์กอเนียไทต์มีอยู่อย่างมากมาย ขณะที่หมึกคล้ายหมึกกล้วยปรากฏขึ้น, ไทรโลไบต์และแอกนาทามีเกราะมีจำนวนลดลง ขณะที่ปลามีขากรรไกร (ปลามีเกราะ, ปลาที่มีครีบเป็นพู่ และปลากระดูกแข็ง และปลาฉลามยุคแรก) เป็นสัตว์ผู้ล่าในทะเล, เทเทรอพอดกลุ่มแรกยังคงอยู่ในทะเล, "ทวีปแดงเก่า" ของยูราเมริกา, การก่อเทือกเขาอะเคเดียนของเทือกเขาแอตลาสของทวีปอเมริกาเหนือเริ่มต้นขึ้น นอกจากนี้ยังมีการก่อเทือกเขาแอนท์เลอร์ การก่อเทือกเขาวาริสแคน และการก่อเทือกเขาตูฮูอาในประเทศนิวซีแลนด์ด้วย	372.2 ± 1.6^*
			ฟราสเนียน (Frasnian)		382.7 ± 1.6^*
	ตอนกลาง (Middle)		จิเวเทียน (Givetian)		387.7 ± 0.8^*
			ไอเฟเลียน (Eifelian)		393.3 ± 1.2^*
	ตอนต้น (Early)		เอมเชียน (Emsian)		407.6 ± 2.6^*
			ปราเกียน (Pragian)		410.8 ± 2.8^*
			ลอชโคเวียน (Lochkovian)		419.2 ± 3.2^*
ไซลูเรียน (Silurian)	พริโดลี (Pridoli)		พืชมีท่อลำเลียงพวกแรกปรากฏขึ้น (ไรนีโอไฟต์และวงศ์วานที่เกี่ยวข้อง), กิ้งกือและอาร์โทรพลูราบนบกพวกแรก, ปลามีขากรรไกรพวกแรก รวมไปถึงปลาไม่มีขากรรไกรมีเกราะแพร่กระจายอยู่ในทะเล, แมงป่องทะเลมีขนาดใหญ่, ทาบิวลาทาและปะการังรูโกซา แบรคิโอพอด (เพนตาเมริดา, รินคอเนลลิดา ฯลฯ) และไครนอยด์ทั้งหมดมีอยู่อย่างมากมาย, ไทรโลไบต์และมอลลัสกามีอยู่อย่างหลากหลาย ส่วนแกรฟโตไลต์นั้นไม่ค่อยหลากหลาย, การก่อเทือกเขาแคลีโดเนียสำหรับเทือกเขาในประเทศอังกฤษ ไอร์แลนด์ เวลส์ สก็อตแลนด์ และเทือกเขาแถบสแกนดิเนเวียเริ่มต้นขึ้น โดยต่อเนื่องเข้าสู่ยุคดีโวเนียนเป็นการก่อเทือกเขาอะเคเดียน, การก่อเทือกเขาทาโคนิกแคบลง, การก่อเทือกเขาล็อกแลนในทวีปออสเตรเลียแคบลง	423 ± 2.3^*
	ลัดโลว (Ludlow)	ลุดฟอร์เดียน (Ludfordian)		425.6 ± 0.9^*
		กอร์สเทียน (Gorstian)		427.4 ± 0.5^*
	เวนล็อก (Wenlock)	โฮเมอเรียน (Homerian)		430.5 ± 0.7^*
		เชียนวูดเดียน (Sheinwoodian)		433.4 ± 0.8^*
	ลานโดเวอรี (Llandovery)	เทลีเคียน (Telychian)		438.5 ± 1.1^*
		แอโรเนียน (Aeronian)		440.8 ± 1.2^*
		รุดดาเนียน (Rhuddanian)		443.8 ± 1.5^*
ออร์โดวิเชียน (Ordovician)	ตอนปลาย (Late)	เฮอร์แนนเชียน (Hirnantian)	สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังแตกออกเป็นชนิดใหม่ ๆ (เช่น เซฟาโลพอดชนิดมีเปลือกตรงยาว), ปะการังยุคเริ่มแรก แบรคิโอพอดชนิดปล้อง (ออร์ทีดา, สโทรโฟเมนิดา ฯลฯ) ไบวาลเวีย นอติลอยด์ ไทรโลไบต์ ออสตราคอด ไบรโอซัว อิคีเนอเดอร์เมอเทอหลายชนิด (ไครนอยด์, ซิสตอยด์, ดาวทะเล, ฯลฯ) แขนงของแกรฟโตไลต์ และลำดับอื่น ๆ ทั้งหมดมีอยู่ทั่วไป, โคโนดอนต์ (แพลงก์ตอนมีกระดูกสันหลังยุคแรก) ปรากฏขึ้น, พืชสีเขียวและเห็ดราพวกแรกบนแผ่นดิน, ยุคน้ำแข็งที่จุดสิ้นสุดของยุค	445.2 ± 1.4^*
		เคเทียน (Katian)		453 ± 0.7^*
		แซนด์เบียน (Sandbian)		458.4 ± 0.9^*
	ตอนกลาง (Middle)	แดริวิเลียน (Darriwilian)		467.3 ± 1.1^*
		ตาพิงเจียน (Dapingian)		470 ± 1.4^*
	ตอนต้น (Early)	โฟลเอียน (Floian)		477.7 ± 1.4^*
		เทรมาโดเชียน (Tremadocian)		485.4 ± 1.9^*
แคมเบรียน (Cambrian)	ฟูโรงเจียน (Furongian)	หินช่วงอายุ 10 (Stage 10)	เกิดความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตครั้งใหญ่ในเหตุการณ์การระเบิดยุคแคมเบรียน, พบซากดึกดำบรรพ์จำนวนมาก โดยไฟลัมของสัตว์ยุคใหม่ส่วนมากปรากฏตัวขึ้น, สัตว์มีแกนสันหลังพวกแรกปรากฏตัวขึ้นพร้อมกับการสูญพันธุ์ของไฟลัมปริศนาอีกจำนวนหนึ่ง, อาร์คีโอไซทาคล้ายปะการังมีอยู่อย่างแพร่หลายและสาบสูญไปในเวลาต่อมา, ไทรโลไบต์ หนอนไพรอะพูลา ฟองน้ำ แบรคิโอพอดไร้ข้อปล้อง (หอยปากเป็ดไร้บานพับ) และมีสัตว์อื่น ๆ อีกเป็นจำนวนมาก, แอนอมาโลคารีดาเป็นสัตว์นักล่าขนาดใหญ่ ขณะที่สัตวชาติยุคอีดีแอคารันสูญพันธุ์ลงไป, โพรแคริโอต โพรทิสต์ (เช่น ฟอรามินิเฟอรา) เห็ดรา และ สาหร่ายยังคงปรากฏมาจนถึงทุกวันนี้, มหาทวีปกอนด์วานาปรากฏขึ้น, การก่อเทือกเขาปีเตอร์แมนน์ในทวีปออสเตรเลียแคบลง (550–535 ล้านปีก่อน), การก่อเทือกเขารอสส์ในทวีปแอนตาร์กติกา, การก่อเทือกเขาเดลาเมเรียน (ประมาณ 514–490 ล้านปีก่อน) และการก่อเทือกเขาล็อกแลน (ประมาณ 540–440 ล้านปี) ในทวีปออสเตรเลีย, ปริมาณคาร์บอนไดออกไซด์ในชั้นบรรยากาศมีจำนวนเป็น 15 เท่าของปัจจุบัน (สมัยโฮโลซีน) (6000 ppmv เทียบกับปัจจุบันที่ 440 ppmv)	~489.5
		เจียงชานเนียน (Jiangshanian)		~494^*
		ไพเบียน (Paibian)		~497^*
	เมียวลิงเจียน (Miaolingian)	กูจางเจียน (Guzhangian)		~500.5^*
		ดรูเมียน (Drumian)		~504.5^*
		วูลิวเวียน (Wuliuan)		~509
	หินสมัย 2 (Series 2)	หินช่วงอายุ 4 (Stage 4)		~514
		หินช่วงอายุ 3 (Stage 3)		~521
	เทอร์เรนูเวียน (Terreneuvian)	หินช่วงอายุ 2 (Stage 2)		~529
		ฟอร์จูเนียน (Fortunian)		~541 ± 1.0^*
พรีแคมเบรียน (Precambrian)	โพรเทอโรโซอิก (Proterozoic)	นีโอโพรเทอโรโซอิก (Neoproterozoic)	อีดีแอคารัน (Ediacaran)	ซากดึกดำบรรพ์ในสภาพดีของสัตว์หลายเซลล์พวกแรก, ชีวชาติยุคอีดีแอคารันอุดมสมบูรณ์ไปในทะเลทั่วโลก, ซากดึกดำบรรพ์ร่องรอยทั่วไปของเทรปทิคนัสซึ่งเป็นไปได้ว่ามีลักษณะคล้ายหนอน ฯลฯ, ฟองน้ำและไทรโลไบต์พวกแรก, มีสัตว์ที่ลักษณะยังคงเป็นปริศนา เช่น สิ่งมีชีวิตแบบขนมเจลาตินนิ่มคล้ายถุง คล้ายแผ่น หรือคล้ายผ้านวม (คล้ายดิกคินโซเนีย), การก่อเทือกเขาทาโคนิกในทวีปอเมริกาเหนือ, การก่อเทือกเขาของเทือกเขาอราวลีในอนุทวีปอินเดีย, การก่อเทือกเขาปีเตอร์แมนน์ในทวีปออสเตรเลียเริ่มต้นขึ้น, การก่อเทือกเขาเบียร์ดมอร์ในทวีปแอนตาร์กติกา (633–620 ล้านปีก่อน)			~635^*
			ไครโอเจเนียน (Cryogenian)	อาจเกิด "โลกบอลหิมะ" ขึ้น, ซากดึกดำบรรพ์ยังคงพบได้ยาก, มวลแผ่นดินโรดิเนียเริ่มแตกออก, การก่อเทือกเขารูเกอร์ตอนปลาย / นิมรอดในทวีปแอนตาร์กติกาแคบลง			~720
			โทเนียน (Tonian)	มหาทวีปโรดิเนียยังคงปรากฏอยู่, การก่อเทือกเขาสวีโคนอร์วีเจียนสิ้นสุดลง, ซากดึกดำบรรพ์ร่องรอยของยูแคริโอตหลายเซลล์อย่างง่าย, การแพร่กระจายครั้งแรกของอะครีทาร์ชคล้ายไดโนแฟลกเจลเลต, การก่อเทือกเขาเกรนวิลล์ในทวีปอเมริกาเหนือแคบลง, การก่อเทือกเขาแพนแอฟริกาในทวีปแอฟริกา, การก่อเทือกเขารูเกอร์ตอนปลาย / นิมรอดในทวีปแอนตาร์กติกา (1,000 ± 150 ล้านปีก่อน), การก่อเทือกเขาเอ็ดมันเดียน (ประมาณ 920–850 ล้านปีก่อน) ในแกสคอยน์คอมเพล็กซ์ เวสเทิร์นออสเตรเลีย, การทับถมกันของมหาบริเวณแอดิเลดและมหาบริเวณเซนทราเลียนเริ่มต้นขึ้นในทวีปออสเตรเลีย			1000
		มีโซโพรเทอโรโซอิก (Mesoproterozoic)	สเทเนียน (Stenian)	แถบหินแปรแคบลงเป็นอย่างมากเนื่องจากการก่อเทือกเขาของมหาทวีปโรดิเนีย, การก่อเทือกเขาสวีโคนอร์วีเจียนเริ่มต้นขึ้น, การก่อเทือกเขารูเกอร์ตอนปลาย / นิมรอดในทวีปแอนตาร์กติกาอาจเริ่มต้นขึ้น, การก่อเทือกเขามัสเกรฟ (ประมาณ 1,080 ล้านปีก่อน) ในบล็อกรอยเลื่อนมัสเกรฟ เซนทรัลออสเตรเลีย			1200
			เอกเทเซียน (Ectasian)	สิ่งปกคลุมลานยังคงขยายไปอย่างต่อเนื่อง, กลุ่มสาหร่ายสีเขียวอยู่ในทะเล, การก่อเทือกเขาเกรนวิลล์ในทวีปอเมริกาเหนือ			1400
			คาลิมเมียน (Calymmian)	สิ่งปกคลุมลานขยายตัวออก, การก่อเทือกเขาบาร์รามันดีในแอ่งแม็คอาเทอร์ นอร์ทเทิร์นออสเตรเลีย และการก่อเทือกเขาอีซา (ประมาณ 1,600 ล้านปีก่อน) ในกลุ่มรอยเลื่อนเขาอีซา รัฐควีนส์แลนด์			1600
		แพลีโอโพรเทอโรโซอิก (Paleoproterozoic)	สตาทีเรียน (Statherian)	สิ่งมีชีวิตเซลล์เดียวซับซ้อนพวกแรก ได้แก่ โพรทิสต์ที่มีหลายนิวเคลียส และชีวชาติฟรันเซวิลเลียน, มหาทวีปโคลอมเบียเป็นมหาทวีปดั่งเดิม, การก่อเทือกเขาคิมบันในทวีปออสเตรเลียสิ้นสุดลง, มหาทวีปยาปุงกูในหินฐานธรณียิลการ์นในเวสเทิร์นออสเตรเลีย, การก่อเทือกเขาแมงการูนเมื่อ 1,680–1,620 ล้านปีก่อนในแกสคอยน์คอมเพล็กซ์ เวสเทิร์นออสเตรเลีย, การก่อเทือกเขาคารารัน (1,650 ล้านปีก่อน) ในหินฐานธรณีกอว์เลอร์ ออสเตรเลียใต้			1800
			ออโรซีเรียน (Orosirian)	ชั้นบรรยากาศอุดมไปด้วยออกซิเจน, แอ่งเฟรเดอฟอร์ตและแอ่งซัดเบอรีถูกดาวเคราะห์น้อยพุ่งชน, เกิดการก่อเทือกเขาอย่างมาก, การก่อเทือกเขาเพโนเคียนและการก่อเทือกเขาทรานส์-ฮัดสันในทวีปอเมริกาเหนือ, การก่อเทือกเขารูเกอร์ตอนต้นในทวีปแอนตาร์กติกา (2,000–1,700 ล้านปีก่อน), การก่อเทือกเขาเกลนเบิร์กในเกลนเบิร์กเทอร์เรน ทวีปออสเตรเลีย (ประมาณ 2,005–1,920 ล้านปีก่อน), การก่อเทือกเขาคิมบันในหินฐานธรณีกอว์เลอร์ในทวีปออสเตรเลียเริ่มต้นขึ้น			2050
			ไรเอเซียน (Rhyacian)	รูปแบบการแทรกชันอัคนีซับซ้อนบุชวีลด์, ยุคธารน้ำแข็งฮูโรเนียน			2300
			ไซดีเรียน (Siderian)	วิกฤตการณ์ออกซิเจนทำให้เกิดเกิดรูปแบบแถบเหล็กขึ้น, การก่อเทือกเขาสลีเฟิร์ดในหินฐานธรณีกอว์เลอร์ ทวีปออสเตรเลีย เมื่อ 2,440–2,420 ล้านปีก่อน			2500
	อาร์เคียน (Archean)	นีโออาร์เคียน (Neoarchean)	หินฐานธรณียุคใหม่ส่วนมากมีเสถียรภาพ เป็นไปได้ว่าอาจเกิดเหตุการณ์เนื้อโลกตลบทับ, การก่อเทือกเขาอินเซลล์เมื่อ 2,650 ± 150 ล้านปีก่อน, แถบกรีนสโตนอาบิทีบีที่ปรากฏทุกวันนี้ในรัฐออนแทรีโอและรัฐควิเบกเริ่มก่อตัวขึ้นและเข้าสู่เสถียรภาพเมื่อ 2,600 ล้านปีก่อน				2800
		มีโซอาร์เคียน (Mesoarchean)	สโตรมาโตไลต์ (ซึ่งเป็นไปได้ว่าจะเป็นกลุ่มของไซยาโนแบคทีเรีย) พวกแรก, มาโครฟอสซิลที่เก่าแก่ที่สุด, การก่อเทือกเขาฮัมโบล์ดในทวีปแอนตาร์กติกา, เบล็กริเวอร์เมกะคัลเดราคอมเพล็กซ์เริ่มต้นก่อตัวขึ้นซึ่งปัจจุบันอยู่ในรัฐออนแทรีโอและรัฐควิเบก โดยสิ้นสุดลงประมาณ 2,696 ล้านปีก่อน				3200
		พาลีโออาร์เคียน (Paleoarchean)	แบคทีเรียสร้างออกซิเจนที่รู้จักพวกแรก, ไมโครฟอสซิลที่แน่ชัดที่เก่าที่สุด, หินฐานธรณีที่เก่าที่สุดบนโลก (เช่น หินฐานทวีปแคนาดาและหินฐานธรณีพิลบารา) อาจก่อตัวขึ้นในช่วงยุคนี้, การก่อเทือกเขาเรย์เนอร์ในทวีปแอนตาร์กติกา				3600
		อีโออาร์เคียน (Eoarchean)	สิ่งมีชีวิตเซลล์เดียวอย่างง่าย (อาจเป็นแบคทีเรียและอาร์เคีย), อาจเป็นไมโครฟอสซิลที่เก่าแก่ที่สุด, รูปแบบสิ่งมีชีวิตและการถ่ายแบบโมเลกุลอาร์เอ็นเอตนเองพวกแรกได้วิวัฒนาการขึ้นเมื่อ 4,000 ล้านปีก่อน หลังจากการระดมชนหนักครั้งหลังสิ้นสุดลงบนโลก, การก่อเทือกเขาเนเปียร์ในทวีปแอนตาร์กติกาเมื่อ 4,000 ± 200 ล้านปีก่อน				~4000
	เฮเดียน (Hadean)	อิมเบรียนตอนต้น(Early Imbrian) (นีโอเฮเดียน (Neohadean)) (ไม่เป็นทางการ)	พบหลักฐานของการสังเคราะห์ด้วยแสงทางอ้อม (เช่น เคโรเจน) ของสิ่งมีชีวิตยุคโบราณ, มหายุคนี้คาบเกี่ยวกับการเริ่มต้นของการระดมชนหนักครั้งหลังของระบบสุริยะชั้นใน ซึ่งอาจเกิดจากการย้ายที่ของดาวเคราะห์ นั่นคือ การย้ายของดาวเนปจูนเข้าสู่แถบไคเปอร์ โดยเป็นผลสืบมาจากการสั่นพ้องของวงโคจรระหว่างดาวพฤหัสบดีและดาวเสาร์, หินที่รู้จักที่เก่าแก่ที่สุด (4,031 ถึง 3,580 ล้านปีก่อน)				4130
		เนคทาเรียน (Nectarian) (มีโซเฮเดียน (Mesohadean)) (ไม่เป็นทางการ)	การปรากฏครั้งแรกที่อาจเป็นไปได้ของการแปรสัณฐานแผ่นธรณีภาค, หน่วยการแบ่งนี้ได้รับชื่อมาจากธรณีกาลของดวงจันทร์เมื่อแอ่งเนคทาเรียนและแอ่งดวงจันทร์ขนาดใหญ่ก่อตัวขึ้นโดยการชนครั้งใหญ่, หลักฐานแรกสุดของสิ่งมีชีวิตจากปริมาณมากผิดปกติของไอโซโทปเบาของคาร์บอน ซึ่งเป็นสัญญาณของสิ่งมีชีวิต				4280
		กลุ่มแอ่ง (Basin Groups) (พาลีโอเฮเดียน (Paleohadean)) (ไม่เป็นทางการ)	ระยะการระดมชนอย่างหนักตอนต้นสิ้นสุดลง, แร่เก่าแก่ที่สุดที่รู้จัก (เพทาย อายุ 4,404 ± 8 ล้านปีก่อน), ดาวเคราะห์น้อยและดาวหางนำน้ำมาสู่โลก				4533
		คริปติก (Cryptic) (อีโอเฮเดียน (Eohadean)) (ไม่เป็นทางการ)	การก่อตัวของดวงจันทร์ (4,533 ถึง 4,527 ล้านปีก่อน) โดยอาจเกิดจากการชนครั้งใหญ่ ตั้งแต่สิ้นสุดมหายุคนี้, การก่อตัวของโลก (4,570 ถึง 4,567.17 ล้านปีก่อน), การระดมชนอย่างหนักตอนต้นเริ่มต้นขึ้น, การก่อตัวของดวงอาทิตย์ (4,680 ถึง 4,630 ล้านปีก่อน)				4600

การเสนอเส้นเวลาของพรีแคมเบรียน

หนังสือ Geologic Time Scale 2012 ของ ICS ซึ่งมีมาตรกาลใหม่ซึ่งได้รับอนุมัติ ยังมีการนำเสนอข้อเสนอเพื่อแก้ไขมาตรกาลของพรีแคมเบรียน เพื่อให้สะท้อนถึงเหตุการณ์สำคัญต่าง ๆ เช่น การก่อตัวของโลก หรือ เหตุการณ์ออกซิเดชันครั้งใหญ่ ขณะเดียวกันก็ยังคงไว้ซึ่งการตั้งชื่อการลำดับชั้นหินตามอายุกาลก่อนหน้าส่วนใหญ่ไว้สำหรับช่วงเวลาที่เกี่ยวข้อง

• บรมยุคเฮเดียน – 4568–4030 ล้านปีก่อน
  • มหายุคคาออสเทียน – 4568–4404 ล้านปีก่อน – ตัวชื่อหมายถึงทั้งภาวะยุ่งเหยิงตามปรัมปราและระยะอลวนของการก่อตัวของดาวเคราะห์
  • มหายุคแจ็คฮิลล์เซียน (Jack Hillsian) หรือมหายุคเซอร์โคเนียน (Zirconian) – 4404–4030 ล้านปีก่อน – ทั้งสองชื่อหมายถึงเข็มขัดกรีนสโตนแจ็คฮิลล์ ซึ่งพบแร่ที่เก่าแก่ที่สุดบนโลก นั่นคือ เพทาย (zircons)
• บรมยุคอาร์เคียน – 4031–2420 ล้านปีก่อน
  • มหายุคพาลีโออาร์เคียน – 4031–3490 ล้านปีก่อน
    • ยุคอาคัสตัน (Acastan) – 4031–3810 ล้านปีก่อน – ตั้งชื่อตามหินไนส์อาคัสตา
  • ยุคอีสวน (Isuan) – 3810–3490 ล้านปีก่อน – ตั้งชื่อตามเข็มขัดกรีนสโตนอีซัว
  • มหายุคมีโซอาร์เคียน – 3490–2780 ล้านปีก่อน
    • ยุควาลบารัน (Vaalbaran) – 3490–3020 ล้านปีก่อน – ตั้งชื่อตามชื่อของหินฐานธรณีคาปวาล (ตอนใต้ของทวีปแอฟริกา) และหินฐานธรณีพีลบารา (รัฐเวสเทิร์นออสเตรเลีย)
    • ยุคปอนโกลัน (Pongolan) – 3020–2780 ล้านปีก่อน – ตั้งชื่อตามซูเปอร์กรุ๊ปปอนโกลา
  • มหายุคนีโออาร์เคียน – 2780–2420 ล้านปีก่อน
    • ยุคเมทาเนียน (Methanian) – 2780–2630 ล้านปีก่อน – ตั้งชื่อตามการอนุมานที่โดดเด่นของโพรแคริโอตเมทาโนโทรป
    • ยุคไซดีเรียน (Siderian) – 2630–2420 ล้านปีก่อน – ตั้งชื่อตามการต่อตัวของแถบเหล็กภายในช่วงยุค
• บรมยุคโพรเทอโรโซอิก – 2420–541 ล้านปีก่อน
  • มหายุคแพลีโอโพรเทอโรโซอิก – 2420–1780 ล้านปีก่อน
    • ยุคออกซีเจเนียน (Oxygenian) – 2420–2250 ล้านปีก่อน – ตั้งชื่อตามการแสดงหลักฐานชิ้นแรกสำหรับการออกซิไดซ์ชั้นบรรยากาศทั่วโลก
    • ยุคจาตูเลียน (Jatulian) หรือยุคยูแคเรียน (Eukaryian) – 2250–2060 ล้านปีก่อน – ตั้งชื่อตามเหตุการณ์การแพร่กระจายของไอโซโทป Lomagundi–Jatuli δ¹³C ในช่วงยุค และการพบซากดึกดำบรรพ์แรกของยูแคริโอต (เสนอ) first fossil appearance of eukaryotes
    • ยุคโคลัมเบียน (Columbian) – 2060–1780 ล้านปีก่อน – ตั้งชื่อตามมหาทวีปโคลัมเบีย
  • มหายุคมีโซโพรเทอโรโซอิก – 1780–850 ล้านปีก่อน
    • ยุคโรดีเนียน (Rodinian) – 1780–850 ล้านปีก่อน – ตั้งชื่อตามมหาทวีปโรดีเนีย ซึ่งมีสภาพแวดล้อมที่เสถียร
  • มหายุคนีโอโพรเทอโรโซอิก – 850–541 ล้านปีก่อน
    • ยุคไครโอเจเนียน – 850–630 ล้านปีก่อน – ตั้งชื่อตามการเกิดขึ้นของการเปลี่ยนสภาพโดยธารน้ำแข็งหลายครั้ง
    • ยุคอีดีแอคารัน – 630–541 ล้านปีก่อน

แสดงตามมาตราส่วน:

เปรียบเทียบกับเส้นเวลาปัจจุบัน ซึ่งไม่ได้แสดงตามมาตราส่วน:

เชิงอรรถ

1. Not enough is known about extra-solar planets for worthwhile speculation.
2. นักบรรพชีวินวิทยามักอ้างถึงขั้นของกลุ่มซากดึกดำบรรพ์มากกว่ายุคทางธรณีวิทยา ระบบการตั้งชื่อของหินช่วงอายุค่อนข้างซับซ้อนเล็กน้อย สำหรับการลำดับของขั้นของกลุ่มซากดึกดำบรรพ์ตามเวลา ดูที่
3. การกำหนดอายุมีความไม่แน่นอนโดยมีความแตกต่างกันเล็กน้อยระหว่างแหล่งข้อมูลต่าง ๆ ซึ่งส่วนใหญ่เกิดจากความไม่แน่นอนในการหาอายุสมบูรณ์และปัญหาการทับถมที่เหมาะสมสำหรับการหาอายุสมบูรณ์นั้น ไม่ค่อยเกิดขึ้นตรงตำแหน่งในแถวทางธรณีวิทยาที่จะเป็นประโยชน์มากที่สุด อายุและความคลาดเคลื่อนข้างต้นนั้นเป็นไปตามมาตรกาลของคณะกรรมาธิการการลำดับชั้นหินสากลปี 2015 ยกเว้นบรมยุคเฮเดียน ในกรณีที่ไม่มีการกำหนดความคลาดเคลื่อน หมายถึงว่า ความคลาดเคลื่อนนั้นจะน้อยกว่าความแม่นยำของอายุที่กำหนด
   
   * ระบุขอบเขตตามที่จุดและแหล่งชั้นหินแบบฉบับขอบทั่วโลกได้รับการยมอรับในระดับสากล
4. การอ้างอิงถึง "อภิมหาบรมยุคโพสต์แคมเบรียน" นั้นไม่เป็นที่ยอมรับในระดับสากล ดังนั้นจึงควรถือว่าไม่เป็นทางการ
5. ในอดีต ซีโนโซอิกถูกแบ่งออกเป็นกึ่งมหายุคควอเทอร์นารีและเทอร์เทียรี เช่นเดียวกับ ยุคนีโอจีนและยุคพาลีโอจีน ในแผนภูมิธรณีกาลของ ICS ฉบับปี 2009 มีการยอมรับการขยายขอบเขตออกไปเล็กน้อยของยุคควอเทอร์นารี เช่นเดียวกับ พาลีโอจีน และนีโอจีนถูกตัดช่วงเวลาลง ส่วนยุคเทอร์เทียรีถูกลดสถานะลงไปเป็นแบบไม่เป็นทางการ
6. สำหรับข้อมูลเพิ่มเติมในส่วนนี้ ดูที่ บรรยากาศของโลก#การวิวัฒนาการของบรรยากาศโลก, คาร์บอนไดออกไซด์ในบรรยากาศโลก และ การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ส่วนแผนภูมิเฉพาะสำหรับคาร์บอนไดออกไซด์ในช่วง ~550, 65, และ 5 ล้านปีที่ผ่านมาสามารถดูได้ที่ File:Phanerozoic Carbon Dioxide.png, File:65 Myr Climate Change.png, File:Five Myr Climate Change.png ตามลำดับ
7. ในทวีปอเมริกาเหนือ ยุคคาร์บอนิเฟอรัสถูกแบ่งออกเป็นยุคมิสซิสซิปเปียนและยุคเพนซิลเวเนียน
8. อภิมหาบรมยุคพรีแคมเบรียน รู้จักในอีกชื่อหนึ่งว่า คริปโตโซอิก (Cryptozoic)
9. บรมยุคโพรเทอโรโซอิก บรมยุคอาร์เคียน และบรมยุคเฮเดียนมักถูกเรียกรวมว่า พรีแคมเบรียน หรือในบางครั้งว่า คริปโตโซอิก
10. กำหนดโดยอายุสัมบูรณ์ (อายุลำดับชั้นหินมาตรฐานโลก)
11. หินฐานธรณีหรือเปลือกโลกภาคพื้นทวีปที่มีอายุเก่าแก่ที่สุดที่วัดได้มีอายุประมาณ 3,600–3,800 ล้านปี
12. แม้ว่าจะมีการใช้งานกันอย่างทั่วไป แต่บรมยุคเฮเดียนนั้นไม่ถูกจัดเป็นบรมยุคอย่างเป็นทางการ และไม่มีขอบล่างที่ยอมรับกันสำหรับบรมยุคอาร์เคียนและมหายุคอีโออาร์เคียน นอกจากนี้ในบางครั้งบรมยุคเฮเคียนยังถูกเรียกว่า พริสโกอัน (Priscoan) หรือ อะโซอิก (Azoic) ด้วย บางครั้ง บรมยุคเฮเดียนสามารถพบได้เป็นการแบ่งย่อยของธรณีกาลของดวงจันทร์ โดยมหายุคเหล่านี้ ประกอบด้วย คริปติก และ กลุ่มแอ่ง (ซึ่งเป็นการแบ่งย่อยของมหายุคพรีเนคทาเรียน), มหายุคเนคนาเรียน และมหายุคอิมเบรียนตอนต้น
13. ชื่อหน่วยเหล่านี้มาจากธรณีกาลของดวงจันทร์และอิงกับเหตุการณ์ทางธรณีวิทยาที่ไม่ได้เกิดขึ้นบนโลก โดยการนำมาปรับใช้กับธรณีวิทยาของโลกนั้นถือว่าไม่เป็นทางการ หมายเหตุ เวลาเริ่มต้นของหน่วยเหล่านี้ไม่ได้ต่อเนื่องกันโดยสมบูรณ์กับขอบเขตในยุคหลัง

อ้างอิง

1. . International Commission on Stratigraphy. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 30 May 2014.
2. "Chapter 9. Chronostratigraphic units". Stratigraphic guide. International Commission on Stratigraphy. สืบค้นเมื่อ 2 August 2018.
3. Jackson, Julia A., บ.ก. (1997). "period [geochron]". Glossary of geology (Fourth ed.). Alexandria, Viriginia: American Geological Institute. ISBN 0922152349.
4. Cohen, K.M.; Finney, S.; Gibbard, P.L. (2015), International Chronostratigraphic Chart (PDF), International Commission on Stratigraphy.
5. International Commission on Stratigraphy. . International Stratigraphic Guide. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 9 ธันวาคม 2009. สืบค้นเมื่อ 14 ธันวาคม 2009.
6. Erwin D.H. (1994). "The Permo–Triassic Extinction" (PDF). Nature. 367 (6460): 231–236. Bibcode:1994Natur.367..231E. doi:10.1038/367231a0. S2CID 4328753.
7. "International Commission on Stratigraphy". 2021. สืบค้นเมื่อ 31 July 2021.
8. Knoll, A. H.; Walter, MR; Narbonne, G. M; Christie-Blick, N (30 July 2004). "A new period for the geologic time scale" (PDF). Science. 305 (5684): 621–622. doi:10.1126/science.1098803. PMID 15286353. S2CID 32763298.
9. Gradstein, Felix; Ogg, James; Schmitz, Mark; Ogg, Gabi, บ.ก. (2012). The Geologic Time Scale. Elsevier B.V. ISBN 978-0-444-59425-9.
10. Jackson 1997, "system [stratig]".
11. "Age of the Earth". U.S. Geological Survey. 1997. จากแหล่งเดิมเมื่อ 23 December 2005. สืบค้นเมื่อ 2006-01-10.
12. Dalrymple, G. Brent (2001). "The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved". Special Publications, Geological Society of London. 190 (1): 205–221. Bibcode:2001GSLSP.190..205D. doi:10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14. S2CID 130092094.
13. "Statutes of the International Commission on Stratigraphy". สืบค้นเมื่อ 26 November 2009.
14. Janke, Paul R. (1999). "Correlating Earth's History". Worldwide Museum of Natural History.
15. Rudwick, M. J. S. (1985). The Meaning of Fossils: Episodes in the History of Palaeontology. University of Chicago Press. p. 24. ISBN 978-0-226-73103-2.
16. Fischer, Alfred G.; Garrison, Robert E. (2009). "The role of the Mediterranean region in the development of sedimentary geology: A historical overview". Sedimentology. 56 (1): 3. Bibcode:2009Sedim..56....3F. doi:10.1111/j.1365-3091.2008.01009.x.
17. Sivin, Nathan (1995). Science in Ancient China: Researches and Reflections. Brookfield, Vermont: Ashgate Publishing Variorum series. III, 23–24.
18. Hutton, James (2013). "Theory of the Earth; or an investigation of the laws observable in the composition, dissolution, and restoration of land upon the Globe". Transactions of the Royal Society of Edinburgh (ตีพิมพ์ 1788). 1 (2): 209–308. doi:10.1017/s0080456800029227. สืบค้นเมื่อ 2016-09-06.
19. McPhee, John (1981). Basin and Range. New York: Farrar, Straus and Giroux. ISBN 9780374109141.
20. Great Soviet Encyclopedia (ภาษารัสเซีย) (3rd ed.). Moscow: Sovetskaya Enciklopediya. 1974. vol. 16, p. 50.
21. Rudwick, Martin (2008). Worlds Before Adam: The Reconstruction of Geohistory in the Age of Reform. pp. 539–545.
22. "Geologic Time Scale". EnchantedLearning.com.
23. "How the discovery of geologic time changed our view of the world". Bristol University.
24. Martinsson, Anders; Bassett, Michael G. (1980). "International Commission on Stratigraphy". Lethaia. 13 (1): 26. doi:10.1111/j.1502-3931.1980.tb01026.x.
25. Cox, Simon J. D.; Richard, Stephen M. (2005). "A formal model for the geologic time scale and global stratotype section and point, compatible with geospatial information transfer standards". Geosphere. 1 (3): 119–137. Bibcode:2005Geosp...1..119C. doi:10.1130/GES00022.1. สืบค้นเมื่อ 31 December 2012.
26. Davydov, V.I.; Korn, D.; Schmitz, M.D.; Gradstein, F.M.; Hammer, O. (2012), "The Carboniferous Period", The Geologic Time Scale (ภาษาอังกฤษ), Elsevier, pp. 603–651, doi:10.1016/b978-0-444-59425-9.00023-8, ISBN 978-0-444-59425-9, สืบค้นเมื่อ 2021-06-17
27. Lucas, Spencer G. (6 November 2018). "The GSSP Method of Chronostratigraphy: A Critical Review". Frontiers in Earth Science. 6: 191. Bibcode:2018FrEaS...6..191L. doi:10.3389/feart.2018.00191.
28. Stromberg, Joseph. "What Is the Anthropocene and Are We in It?". Smithsonian Magazine (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-01-15.
29. "Anthropocene: Age of Man – Pictures, More From National Geographic Magazine". ngm.nationalgeographic.com. สืบค้นเมื่อ 2015-09-22.
30. Stromberg, Joseph. "What is the Anthropocene and Are We in It?". สืบค้นเมื่อ 2015-09-22.
31. "Working Group on the 'Anthropocene'". Subcommission on Quaternary Stratigraphy. International Commission on Stratigraphy.
32. "The Anthropocene epoch: scientists declare dawn of human-influenced age". TheGuardian.com. 29 August 2016.
33. George Dvorsky. "New Evidence Suggests Human Beings Are a Geological Force of Nature". Gizmodo.com. สืบค้นเมื่อ 2016-10-15.
34. Knox, R.W.O’B.; Pearson, P.N.; Barry, T.L.; Condon, D.J.; Cope, J.C.W.; Gale, A.S.; Gibbard, P.L.; Kerr, A.C.; Hounslow, M.W.; Powell, J.H.; Rawson, P.F.; Smith, A.G.; Waters, C.N.; Zalasiewicz, J. (June 2012). "Examining the case for the use of the Tertiary as a formal period or informal unit". Proceedings of the Geologists' Association. 123 (3): 390–393. doi:10.1016/j.pgeola.2012.05.004.
35. Gibbard, Philip L.; Smith, Alan G.; Zalasiewicz, Jan A.; Barry, Tiffany L.; Cantrill, David; Coe, Angela L.; Cope, John C. W.; Gale, Andrew S.; Gregory, F. John; Powell, John H.; Rawson, Peter F.; Stone, Philip; Waters, Colin N. (28 June 2008). "What status for the Quaternary?". Boreas. 34 (1): 1–6. doi:10.1111/j.1502-3885.2005.tb01000.x.
36. See, for example, Sahni, B. (1940). "Presidential Address: The Deccan Traps: An Episode of the Tertiary Era". Current Science. 9 (1): 47–54. JSTOR 24204747.
37. Cox, Simon J. D. "SPARQL endpoint for CGI timescale service". คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2014-08-06. สืบค้นเมื่อ 2014-08-03.
38. Cox, Simon J. D.; Richard, Stephen M. (2014). "A geologic timescale ontology and service". Earth Science Informatics. 8: 5–19. doi:10.1007/s12145-014-0170-6. S2CID 42345393.
39. . คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 11 February 2006. สืบค้นเมื่อ 2006-03-19.
40. (PDF). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม (PDF) เมื่อ 29 ธันวาคม 2009. สืบค้นเมื่อ 23 ธันวาคม 2009.CS1 maint: archived copy as title (link)
41. Bartoli, G; Sarnthein, M; Weinelt, M; Erlenkeuser, H; Garbe-Schönberg, D; Lea, D.W (2005). "Final closure of Panama and the onset of northern hemisphere glaciation". Earth and Planetary Science Letters. 237 (1–2): 33–44. Bibcode:2005E&PSL.237...33B. doi:10.1016/j.epsl.2005.06.020.
42. Tyson, Peter (October 2009). "NOVA, Aliens from Earth: Who's who in human evolution". PBS. สืบค้นเมื่อ 2009-10-08.
43. https://digitalcommons.bryant.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1010&context=honors_science^{[URL เปล่า]}
44. Royer, Dana L. (2006). (PDF). Geochimica et Cosmochimica Acta. 70 (23): 5665–75. Bibcode:2006GeCoA..70.5665R. doi:10.1016/j.gca.2005.11.031. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม (PDF) เมื่อ 27 September 2019. สืบค้นเมื่อ 6 August 2015. URL–wikilink conflict (help)
45. "Here's What the Last Common Ancestor of Apes and Humans Looked Like". Live Science.
46. Deconto, Robert M.; Pollard, David (2003). "Rapid Cenozoic glaciation of Antarctica induced by declining atmospheric CO2". Nature. 421 (6920): 245–249. Bibcode:2003Natur.421..245D. doi:10.1038/nature01290. PMID 12529638. S2CID 4326971.
47. Ogg, J.G.; Ogg, G.; Gradstein, F.M. (2016). A Concise Geologic Time Scale: 2016. Elsevier. p. 20. ISBN 978-0-444-63771-0.
48. Goldblatt, C.; Zahnle, K. J.; Sleep, N. H.; Nisbet, E. G. (2010). "The Eons of Chaos and Hades". Solid Earth. 1 (1): 1–3. Bibcode:2010SolE....1....1G. doi:10.5194/se-1-1-2010.
49. Wilde, Simon A.; Valley, John W.; Peck, William H.; Graham, Colin M. (2001). "Evidence from detrital zircons for the existence of continental crust and oceans on the Earth 4.4 Gyr ago". Nature (ภาษาอังกฤษ). 409 (6817): 175–178. doi:10.1038/35051550. ISSN 0028-0836. PMID 11196637. S2CID 4319774.
50. "Geology.wisc.edu" (PDF).
51. Van Kranendonk, Martin J. (2012). "16: A Chronostratigraphic Division of the Precambrian: Possibilities and Challenges". ใน Felix M. Gradstein; James G. Ogg; Mark D. Schmitz; abi M. Ogg (บ.ก.). The geologic time scale 2012 (1st ed.). Amsterdam: Elsevier. pp. 359–365. doi:10.1016/B978-0-444-59425-9.00016-0. ISBN 978-0-44-459425-9.
52. Chambers, John E. (July 2004). "Planetary accretion in the inner Solar System" (PDF). Earth and Planetary Science Letters. 223 (3–4): 241–252. Bibcode:2004E&PSL.223..241C. doi:10.1016/j.epsl.2004.04.031.
53. El Albani, Abderrazak; Bengtson, Stefan; Canfield, Donald E.; Riboulleau, Armelle; Rollion Bard, Claire; Macchiarelli, Roberto; และคณะ (2014). "The 2.1 Ga Old Francevillian Biota: Biogenicity, Taphonomy and Biodiversity". PLOS ONE. 9 (6): e99438. Bibcode:2014PLoSO...999438E. doi:10.1371/journal.pone.0099438. PMC 4070892. PMID 24963687.
54. El Albani, Abderrazak; Bengtson, Stefan; Canfield, Donald E.; Bekker, Andrey; Macchiarelli, Roberto; Mazurier, Arnaud; Hammarlund, Emma U.; และคณะ (2010). "Large colonial organisms with coordinated growth in oxygenated environments 2.1 Gyr ago" (PDF). Nature. 466 (7302): 100–104. Bibcode:2010Natur.466..100A. doi:10.1038/nature09166. PMID 20596019. S2CID 4331375.